آیا تحقیرشدن در محیط کار می تواند عملکرد کارکنان را بهبود ببخشد؟

اغلب افراد دست‌کم یک بار در طول عمرشان سرزنش و تحقیرشدن را تجربه می‌کنند. گرچه این تجربه با احساس ناخوشایند و استرس همراه است، راهکارهای زیادی برای پرهیز و مقابله با آن وجود دارد. در این یادداشت، تحقیرشدن در محیط کار و چگونگی مقابله با آن را بررسی می‌کنیم و نیز نکاتی را برمی‌شماریم که در مواجه با این پدیده کمکتان می‌کنند. تا پایان با ما همراه باشید.

حتما بخوانید:

تحقیرشدن در محیط کار به چه معناست؟

تحقیرکردن شامل به‌کاربردن کلمات و رفتاری در قبال یک شخص است که با هدف زیرپاگذاشتن حرمت نفس و شرمسارکردن او انجام شود. تحقیر عزت‌نفس فرد را هدف قرار می‌دهد و تأثیرات مخرب ذهنی روی او می‌گذارد. در محیط کار، زورگویی عامل اصلی تحقیرشدن افراد است. مقابله با زورگویی و تحقیرِ ناشی از آن یکی از چالش‌های محیط کار به حساب می‌‌‌آید. وقتی کارمندی از سوی سایر همکاران یا رئیسش تحقیر شود، عزت‌نفسش خدشه‌دار می‌شود.

هرچند زورگویی عامل اصلی تحقیر در محیط کار است، این پدیده خودش را به شکل‌های گوناگونی نشان می‌دهد؛ برای مثال، وقتی کسی طرز لباس‌پوشیدن همکارش را مسخره می‌کند یا ایده‌هایش را در جلسه کاری به سخره می‌گیرد، غیرمستقیم در حال تحقیرکردن اوست. گاهی تحقیرشدن پس از آن رخ می‌دهد که فرد نتوانسته به هر دلیلی وظایفش را انجام دهد.

چطور با تحقیرشدن در محیط کار مواجه شویم؟

برای مواجه نرم با تحقیرشدن در محیط کار راهکارهایی را در ادامه معرفی می‌کنیم:

۱. به اعصابتان مسلط باشید.

وقتی کسی ما را به سخره بگیرد یا تحقیرمان کند، طبیعی است عصبانی شویم و بخواهیم واکنش جدی نشان بدهیم؛ اما این شیوه خصوصا هنگامی که خشمگین هستیم، نه‌تنها مسئله را حل نمی‌کند که ممکن است به بدترشدن شرایط منجر شود. باید آرامشمان را حفظ کنیم تا به‌موقع بتوانیم راه‌حل مناسبی برای این موضوع بیابیم. خشم فقط وجهه ما را بیشتر تخریب می‌کند.

۲. تأمل کنید.

وقتی کسی با رفتار تحقیرآمیزش شما را به تقابل وامی‌دارد، پیش از واکنش نشان‌دادن، باید درباره برخی چیزها تأمل کنید:

• اول، به این فکر کنید که آیا باید جوابش را بدهم یا نه. به این فکر کنید که این فرد چه اهمیتی برای شما در محیط کار دارد. اگر فرد در جایگاه شغلی بالاتری از شماست، این تأمل می‌تواند به حفظ تصویر شما نزد او کمک کند.
• دوم، در این شرایط بهتر است تماس چشمی برقرار نکنید تا صبرتان را از دست ندهید.

۳. هرچه سریع‌تر محیط را ترک کنید.

وقتی در محیط کار تحقیر شدید، سعی کنید هرچه سریع‌تر آنجا را موقتا ترک کنید. این کار بهتر از آنجا ایستادن و تحقیرشدن است. این کار، هم جلوی آسیب بیشتر به شما و هم جلوی دعوایی بزرگ را می‌گیرد. ترک‌کردن محیط به‌معنای ضعیف‌بودن شما نیست، بلکه به‌معنای ارزشی است که شما برای خودتان قائل شده‌اید و در جایی که فضای سمی دارد باقی نمانده‌اید.

۴. از قوه تخیل‌تان کمک بگیرید.

تقریبا هیچ‌کس نیست که دست‌کم چند باری در زندگی‌اش تحقیر نشده باشد. خیلی از ما خاطرات سرزنش‌شدن در دوران مدرسه را به یاد داریم. حال که به آن دوران نگاه می‌کنیم، آن اتفاقات را چندان جدی ارزیابی نمی‌کنیم. می‌توان همین رویکرد را درباره محیط کار که الآن در آن حضور داریم نیز به کار ببریم. وقتی در محیط کار با سرزنش و تحقیر مواجه شدیم، می‌توانیم آن را چندان جدی نگیریم؛ مثلا همکاری که ما را تحقیر می‌کند مانند کودک ناپخته دوران مدرسه ببینیم یا حتی سگی که مدام پارس می‌کند، اما گاز نمی‌گیرد.

چطور با تحقیرشدن در محیط کار مقابله کنیم؟

هرچند پرهیز از تحقیرشدن در محیط کار و مقابله نرم با آن راه مناسبی برای مواجه با این پدیده است، گاهی لازم است با مسئله برخورد کنیم. هنگامی که شرایط حاد شود، پرهیز از مقابله یا کنارکشیدن، مشکل را حل نمی‌کند. بهتر است برای مقابله با این مشکل نیز راهکارهایی را به شما معرفی می‌کنیم:

۱. از کلمات تند استفاده نکنید و پاسخشان را هم ندهید.

استفاده از کلمات تند و نامناسب روشی معمول در تحقیر افراد است. در چنین شرایطی، هرچند فشار زیادی را حس می‌کنید، خودتان را کنترل کنید و مثل آنها جوابشان را ندهید. از کلمات تند استفاده نکنید؛ چون شما یک سری اصول اخلاقی را رعایت می‌کنید که دیگری نمی‌کند. همچنین، جواب عبارت‌های نامناسب آنها را ندهید تا از شدت‌گرفتن تنش جلوگیری کنید.

۲. وقتی به سر حد تحمل رسیدید، سراغ مقام‌‌های بالاتر بروید.

وقتی اوضاع قابل‌کنترل نباشد و همه راهکارهای دیگر شکست خورده‌اند، وقتی مدتی صبر کردید اما مسئله فروکش نکرد، و در نهایت اگر نتوانستید مسئله را حل کنید، بهتر است به‌سراغ مدیران بالادستی بروید و موضوع را از طریق آنها حل‌وفصل کنید.

۳. درباره این موضوع به‌صراحت صحبت کنید.

تحقیرشدن صرفا با کلام نیست. گاهی فرد تحقیرگر از زبان بدن و حالت چهره و حتی طرز نگاه‌کردن برای رسیدن به هدفش بهره می‌برد. شاید در پشت این رفتارها، انگیزه‌های دیگری هم وجود داشته باشد. در چنین حالتی، موضوع را با شفافیت و قاطعیت با سایر همکاران در میان بگذارید. با این کار شاید فرد خطاکار دیگر به‌سراغ تکرار رفتارش نرود.

نکاتی برای مواجه بهتر با تحقیرشدن در محیط کار

وقتی کسی تحقیر می‌شود، احساسات ناخوشایندی را تجربه می‌کند. فرد، برای واکنش به این حالت، به چیزهای مختلفی فکر می‌کند. مهم این است که در همان لحظات اولیه واکنش شدیدی نشان ندهیم، چراکه این کار فقط فرد تحقیرگر را تشویق می‌کند کارش را ادامه دهد. ما در جامعه‌ای زندگی می‌کنیم که بسیاری از افراد از تحقیر و سرزنش‌کردن لذت می‌برند و دیدن ویرانی شخصیت دیگران برایشان خوشایند است. برای زیستن در چنین شرایطی فقط باید اعتمادبه‌نفس‌مان را حفظ و هوشمندانه عمل کنیم.

رابرت استرنبرگ، روان‌شناس مشهور دانشگاه کورنل، درباره تحقیرشدن تحقیقات زیادی کرده است. او ۱۰ نکته را برای مواجه بهتر با این پدیده نام می‌برد که عبارت‌اند از:

• چیزی را مخفی نکنید؛
• قوی بمانید و قوی بازگردید؛
• از تجربیات پیشین‌تان برای مواجه با تحقیر کمک بگیرید؛
• پیش از برخورد با این مسئله، هوشمندانه برنامه‌ریزی کنید؛
• استرستان را با انجام کاری که از آن لذت می‌برید کاهش دهید؛
• درک کنید که شما تنها فردی نیستید که این وضعیت را تجربه کرده‌اید؛
• از این اتفاق مانند فرصتی برای نشان‌دادن بزرگی شخصیت خود بهره ببرید؛
• از کمک‌های عاطفی دیگران برای کاهش احساسات ناخوشایند بهره‌مند شوید؛
• اغلبِ سرزنش‌کنندگان از روی بدجنسی تحقیرتان نمی‌کنند، پس مسئله را شخصی نکنید؛
• نادیده بگیرید (این مورد آخر، به‌تعبیر استرنبرگ، بهترین سیاست در مواجه با تحقیرشدن است).

چطور اعتمادبه‌نفس خود را بازیابی کنیم؟

یکی از پیامدهای تحقیرشدن در محیط کار یا زندگی کاهش اعتمادبه‌نفس است. تحقیرشدن آسیب‌زاست و دردناک. این درد گاهی چنان تحمل‌ناپذیر می‌شود که فرد را ضعیف و زبون می‌کند. اعتماد‌به‌نفس نقش مهمی در مواجه با تحقیرشدن دارد. منتها چطور می‌توان اعتمادبه‌نفس آسیب‌دیده ناشی از تحقیرشدن را بازیابی کرد؟ پاسخ به این پرسش در عمل به نکات زیر نهفته است:

• ژست قوی‌بودن بگیرید؛
• عزیزان خود را در آغوش بگیرید؛
• مهارت‌های مواجه با استرس را بیاموزید؛
• اتفاق را با افراد قابل‌اعتماد در میان بگذارید؛
• سرسخت باشید و روی اهداف خود تمرکز کنید؛
• از تجربیات‌تان برای بازیابی اعتمادبه‌نفس‌تان استفاده کنید؛
• جملات انگیزشی‌ای را به یاد بیاورید که اعتمادبه‌نفس را تقویت می‌کنند؛
• نقطه بحران خود را شناسایی کنید و برای پیشگیری از رسیدن به آن برنامه داشته باشید.

نکاتی برای دوام در برابر تحقیر در محیط کار

با وجود همه راهکارهایی که برای مواجه و مقابله با تحقیر در محیط کار گفته شد، گاهی لازم است دندان روی جگر بگذارید و صبر کنیم. در این مدت، چگونه می‌توانیم در محیطی که تحقیر در آن نوعی رویه است دوام بیاوریم؟ برای پاسخ به این پرسش نکات زیر را بخوانید:

۱. مسئله را شخصی نکنید.

همان طور که پیش‌تر گفته شد، اغلب تحقیرها از خصومت شخصی افراد نسبت به ما ناشی نمی‌شود. گاهی ما از تحقیرشدن در محیط کار خیلی دل‌گیر می‌شویم. گاهی هم استرس زیادی را تجربه می‌کنیم؛ چون انتظار چنین برخوردهایی را نداشتیم. با وجود این، بهتر است مسئله را شخصی نکنیم و خیلی احساسی با قضیه مواجه نشویم.

۲. خودتان را سرزنش نکنید.

وقتی خطایی از شما سر می‌زند و با سرزنش و تحقیر شدید همکار یا مدیرتان روبه‌رو می‌شوید، طبیعی است به شما بربخورد و شروع به سرزنش‌کردن خودتان کنید که چرا اجازه دادید چنین اتفاقی بیافتد. هرگز خود و مهارت‌هایتان را دست‌کم نگیرید. خطای شما به‌معنای ناتوانی شما نیست. خودتان را چه در خلوت و چه در حضور دیگران سرزنش نکنید. با این کار هیچ‌چیزی حل نمی‌شود. اعتماد‌به‌نفس خودتان را حفظ کنید و درصدد جبران خطا باشید.

۳. وظایف خود را انجام دهید.

هرگز اجازه ندهید احساسات ناخوشایند ناشی از تحقیرشدن روی عملکرد شغلی‌تان تأثیر منفی بگذارد. چنین چیزی به‌معنای شکست شما و پیروزی کسانی است که شما را تحقیر می‌کنند. با حفظ تمرکز روی کارتان و انجام درست وظایف، شما هستید که پیروز می‌شوید.

۴. روابط کاری‌تان را تقویت کنید.

همیشه افرادی هستند که شما را دست‌کم بگیرند و تحقیر کنند؛ اما همیشه کسانی هم هستند که به شما احترام بگذارند و کارتان را ستایش می‌کنند. تلاش کنید با گروه دوم ارتباط پایدار همراه با احترام متقابل ایجاد کنید. ایجاد شبکه‌ای از روابط مناسب در محیط کار به شما در مواجه با تحقیرگران یاری می‌رساند و حتی می‌تواند جلوی آن را بگیرد.

۵. واقعیت را تغییر ندهید.

بر اساس تحقیقی، در هر دقیقه، حداقل ۲ نفر در این دنیا تحقیرشدن را تجربه می‌کنند. یادتان باشد شما تنها آدمی نیستید که تحقیر را تجربه کرده‌ است. سعی نکنید به‌زور به فرد تحقیرگر چیزی را بفهمانید یا ذهنیت آنها را نسبت به خود تغییر دهید. به‌طور کلی، ایجاد تغییر در رفتار دیگران کار راحتی نیست. شما در محیط کار محدودیت دارید.

آیا تحقیرکردن کارمندان عملکرد شغلی‌شان را بهتر می‌کند؟

یکی از رویکردهای بحث‌برانگیز برای تحریک انگیزه کارکنان و وادارکردنشان به تلاش بیشتر تحقیر و سرزنش‌کردن آنهاست. این رویکرد الزاما با تحقیر کلامی مستقیم همراه نیست، بلکه به شیوه‌های پیچیده‌تری خودش را در محیط کار نشان می‌دهد؛ برای مثال، وقتی کارکنان را به دو تیم رقیب تبدیل و برای بازنده مجازات‌های تحقیرآمیز تعیین می‌کنیم.

مسئله دیگر اینکه این رویکرد بین مدیران طرفداران زیادی دارد. بسیاری از آنها گمان می‌کنند باید کارمندشان را به‌خاطر خطایی که مرتکب شده تحقیر کنند. آنها می‌پندارند این روش جلوی خطاهای بعدی را می‌گیرد. تصور می‌کنند اغلب کارکنان از تحقیرشدن وحشت دارند و چون تحقیر باعث شرمساری و سرافکندگی‌ آنها می‌شود، تلاش خود را دو برابر می‌کنند تا از وقوع آن پیشگیری کنند.

اما آیا این رویکردها واقعا تأثیر مثبتی روی عملکرد شغلی کارمندان دارد؟ در پاسخ باید گفت گرچه تحقیرکردن کارمندان می‌تواند برای مدت کوتاهی تلاش آنها را بیشتر کند و در نتیجه شاهد عملکرد شغلی بالاتری از ایشان باشیم، منتها این مسئله با پیامد‌های طولانی‌مدت مانند استرس و اضطراب کاری و فرسودگی شغلی گره می‌خورد و در نهایت به‌ضرر کارکنان است. بهتر است برای تقویت انگیزه در کارکنان و بهبود عملکرد شغلی آنها به‌سراغ رویکردهای مناسب‌تر برویم.

شما چه تجربه‌ای از تحقیرشدن در محیط کار یا زندگی شخصی دارید؟ از تأثیر آن و چگونگی مقابله با پیامدهای آن برای ما بگویید.