آیا رفتار قهرمانانه یادگرفتنی است؟
کدام ویژگی اخلاقی و رفتاری است که از فرد، شمایل قهرمان را می‌سازد؟ آیا رفتار قهرمانانه نه صفتی اکتسابی که خصیصه‌ای وراثتی است و برای قهرمان‌شدن باید ژن ویژه‌ای داشت؟ آیا پاسخی برای سوال چگونه قهرمان شویم وجود دارد؟ مطالعات علمی حاکی از آن است که رفتار قهرمان‌گونه، بسته به زاویه نگاه و تعریف، متفاوت است. در سال ۲۰۱۸ مقاله‌ای منتشر شد که نشان می‌داد افرادی که دست‌کم یک بار دست به اعمال دلیرانه و قهرمانانه زده‌اند، تفاوت چندانی با دیگر افراد ندارند اما به اذعان بسیاری از پژوهشگران، کسانی که سبک زندگی قهرمانانه را برگزیده‌اند و به‌طور پیوسته در حال انجام اعمال تهورآمیزند، شخصیت متفاوتی از دیگر افراد دارند. در این مقاله می‌خواهیم صفت قهرمانی و ویژگی‌های قهرمان‌ها را واکاوی کنیم.
قهرمانی چیست؟
قهرمانی و رفتار قهرمانانه از موضوعات بکری است که به‌تازگی در دستور کار مطالعاتی روان‌شناسان و فعالان حوزه سلامت روان قرار گرفته است.
پژوهشگران در گام نخست، تعاریف متفاوتی از ویژگی‌های رفتار قهرمانانه ارائه کرده‌اند، اما فصل مشترک تمامی این تعاریف این است که رفتار قهرمانانه مشتمل بر کنش‌های اجتماعی و نوع‌دوستانه‌ای است که با فداکاری، ایثار و حتی به‌مخاطره‌افکندن جان خود همراه است.
شماری دیگر از محققان بر این باورند که رفتار قهرمانانه فراتر از این تعریف است. از نظرگاه آنان، قهرمان کسی است که:
- خودجوش و داوطلبانه به یاری افراد، گروه‌ها یا حتی جوامع نیازمند می‌شتابد.
- بی هیچ چشم‌داشتی برای پاداش مادی یا معنوی دست به اقدامات دلیرانه می‌زند.
- مخاطرات احتمالی اقدامات تهورآمیز خود را می‌شناسد و با آغوش باز پذیرای آن‌هاست.
ویژگی‌های افراد قهرمان کدام‌اند؟
محققان حوزه روانشناسی گسترده‌ای وسیع از ویژگی‌ها و خصیصه‌های رفتاری را برای قهرمان‌ها برشمرده‌اند. بر پایه پژوهشی که در سال ۲۰۱۵ در یکی از مجلات معتبر حوزه روانشناسی چاپ شده، قهرمان‌ها دارای ۱۲ ویژگی اصلی‌اند که عبارت‌اند از:
- شجاع؛
- باورمند؛
- دلیر؛
- با اراده؛
- یاری‌رسان؛
- صادق و راست‌گو؛
- الهام‌بخش؛
- اخلاق‌مدار؛
- حامی؛
- ازجان‌گذشته؛
- ایثارگر؛
- قدرتمند.
هنوز اصول روان‌شناختی حاکم بر رفتار قهرمانانه به‌خوبی کشف و تبیین نشده، اما بسیاری از کارشناسان این حوزه بر این باورند که میتوان همچون دیگر صفات مثبت، قهرمانی را هم آموخت و تمرین کرد. در ادامه می‌خواهیم بدانیم کدام‌یک از خصیصه‌های رفتاری از فرد، شمایل یک قهرمان می‌سازند.
۱. دل‌مشغولی برای آسایش دیگران
به‌گفته پژوهشگران، هم‌دلی و هم‌دردی، دو ویژگی رفتاری اصلی کسانی‌اند که دست به رفتار قهرمانانه می‌زنند. این گروه از افراد برای یاری‌رساندن به مردم سر از پا نمی‌شناسند و مخاطرات احتمالی را با آغوش باز به جان می‌خرند، زیرا درد و رنج مردم را تاب نمی‌آورند.
در سال ۲۰۰۹ مقاله‌ای با محوریت رفتار قهرمانانه نشان داد که افراد دلیر ورای تصورات پیشین هم‌دل و هم‌احساس مردم‌اند.
قهرمان‌ها نمی‌توانند به‌سادگی از کنار درد و غم اطرافیان خود عبور کنند و حتی قادرند با کسانی که نیازمند کمک‌اند، پیوندهای عمیق احساسی برقرار کنند.
۲. پذیرش دیدگاه‌های دیگران
محققان می‌گویند که قهرمانان علاوه‌بر برخورداری از هم‌دلی و هم‌دردی، می‌توانند از زاویه دید دیگران به دنیا نگاه کنند. به بیان تمثیلی، آنها قادرند کفش دیگران را بپوشند و کیلومترها فاصله را بپیمایند.
قهرمان‌ها وقتی با فردی نیازمند روبه‌رو می‌شوند، در چشم‌به‌هم‌زدنی می‌توانند خود را جای آن فرد بگذارند و نیازهایش را با تمام وجود درک کنند.
۳. بهره‌مندی از مهارت‌ها و نقاط قوت راهگشا
یکی دیگر از ویژگی‌های قهرمان‌ها این است که دانش، مهارت یا توانایی فیزیکی ویژه‌ای برای مقابله با بحران‌ها دارند.
گاهی اوقات در مواقع بروز بحران، وقتی مردم می‌بینند امدادگران خود فاقد دانش یا توان فیزیکی برای حل مشکل هستند، آنها هم دست‌وپایشان برای یاری‌رساندن به مددجو می‌لرزد. بااینحال، امدادگرانی که اندوخته مهارتی و دانشی بیشتری دارند، علاوه‌بر کمک‌رسانی بهینه‌تر قادرند دیگر افراد را برای مواجهه به بحران راهنمایی کنند.
۴. پایبندی تام و تمام به اصول اخلاقی
شماری از پژوهشگران بر این باورند که قهرمان‌ها دو ویژگی اساسی و متمایز از دیگران دارند و آن این است که: ۱. آنها بر اساس ارزش‌های خود زندگی می‌کنند؛ ۲. حاضرند برای پاسبانی از این ارزش‌ها هر خطری را به جان بخرند.
۵. بهره‌مندی از توانمندی‌ها و اعتمادبه‌نفسی ویژه
قهرمان‌ها برای حضور در موقعیت‌هایی که دیگران از آن گریزان‌اند، باید دارای توانمندی‌ها و اعتمابه‌نفسی ویژه باشند. به‌گفته محققان، قهرمان‌ها در قبال خود و توانایی‌هایشان، هیچ شک‌و‌شبهه‌ای ندارند و دلیرانه به استقبال خطر می‌روند.
وقتی بحرانی پدیدار می‌شود، قهرمان‌ها عمیقا باور دارند که می‌توانند از پس مشکلات بر بیایند و گره از دشواری‌ها باز کنند. بخشی از این اعتمادبه‌نفس ویژه از مهارت و توانایی فوق‌العاده آنها در مدیریت استرس و تنش نشئت می‌گیرد.
۶. ناترسی و پذیرش مخاطرات احتمالی
فردی که سراسیمه خود را به ساختمانی که طعمه آتش شده، می‌رساند و بی‌محابا به دل حریق می‌زند، نه‌تنها دلیر و شجاع است، بلکه توانسته بر ترس خود غلبه کند. به گفته پژوهشگران، افراد قهرمان به‌طور ذاتی مثبت‌اندیش‌اند؛ به همین دلیل است که در مواجهه با خطر، بیش از آنکه آسیب‌ها را ببینند، راه‌های برون‌رفت از بحران را مشاهده می‌کنند و نسبت به نتیجه نهایی خوش‌بین‌اند.
بنابراین دور از انتظار نیست که بگوییم قهرمان‌ها تاب‌آوری بیشتری در مقابله با خطرها دارند. این در حالی است که بسیاری از افراد دل‌سوز و مهربان از رویارویی با خطرها و بحران‌ها گریزان‌اند. قهرمان‌هایی که به استقبال خطر می‌روند، احتمالا در دیگر جنبه‌های زندگی خود هم خطرپذیرتر و تاب‌آورترند و بهتر می‌توانند از پس حل‌وفصل مشکلات بر بیایند.
از دیگر ویژگی‌های قهرمان‌ها این است که حتی پس از شکست‌های پیاپی، دست از تلاش نمی‌کشند و همچنان قادرند روی اهداف خود تمرکز کنند. بنابراین استقامت و پایمردی از دیگر خصیصه‌های رفتاری این افراد است که به‌سختی در عامه مردم یافت می‌شود.
وقتی فرد قهرمان در زندگی شخصی خود با رخدادی ناگوار مانند یک بیماری سخت، مواجه می‌شود، به‌جای توسل به عجزولابه به فردای بهبودی می‌اندیشد و حتی به این فکر می‌کند که چگونه پس از گذراندن دوران نقاهت، قدردان زندگی دوباره باشد.
«زنو فرانکو» (Zeno Franco) و «فیلیپ زیمباردو» (Philip Zimbardo)، پژوهشگران حوزه رفتار قهرمانی در مقاله خود آورده‌اند:
کنش قهرمانانه ندایی است که در برهه‌ای از زندگی به گوش ما خورده و ما را به رفتاری دلیرانه فراخوانده است. اگر رفتار قهرمانانه و تهورآمیز را نه یک ویژگی نادر که برآمده از طبیعت انسان در نظر بگیریم، آنگاه می‌توانیم بگوییم که ظهور در شمایل یک قهرمان، بیش از همه نتیجه یک انتخاب است و هر کس در طول زندگی خود می‌تواند دست به این انتخاب بزند.
سخن پایانی
محققان دریافته‌اند که کسانی که دست به اعمال قهرمانانه می‌زنند، از زوایای بسیاری شبیه به دیگر افرادند. بااینحال، توانسته‌اند با تقویت برخی از مهارت‌ها و نقاط قوت شخصیتی خود از رشادت و توانمندی ویژه‌ای برای مواجهه به بحران‌ها برخوردار شوند. هم‌دلی، ایثارگری و اخلاق‌مداری از جمله صفاتی‌اند که با تقویت آنها میتوان به جمع قهرمان‌ها و شجاع‌دلان راه یافت.
اگر شما هم پیش‌تر دست به اعمال قهرمانانه زده‌اید و توانسته‌اید در بحران‌هایی همچون سیل یا زلزله، یاریگر مددجویان شوید، تجربه خود را با ما و مخاطبان چطور در میان بگذارید.
برگرفته از: verywellmind
جدیترین دیدگاه‌ها