اثر دانینگ کروگر چیست؛ و چه تأثیری بر نگرش و رفتار ما دارد؟

شاید تابه‌حال نام این اصطلاح را نشنیده باشید، اما همه ما تجربه مواجهه با آن را داریم. حتی شاید بی‌آنکه بدانیم، خودمان هم دچارش شده‌‌ باشیم. اثر دانینگ کروگر برگرفته از نام ۲ دانشمندی است که آن را صورت‌بندی کردند و برای توصیف افرادی به کار می‌رود که خود را باهوش‌تر و تواناتر از دیگران تصور می‌کنند حال آنکه در واقعیت چنین نیستند. برای اینکه بدانید ریشه این مسئله چیست و چگونه می‌توان با آن مقابله کرد، مقاله ما را تا پایان مطالعه کنید.

اثر دانینگ کروگر چیست؟

اثر دانینگ کروگر نوعی خطای شناختی است. فرد به‌سبب این خطای شناختی، خود را باهوش‌تر و تواناتر از آنچه هست تصور می‌کند. این تعریف شما را به‌سرعت یاد مفهوم جهل مرکب می‌اندازد، همان مفهومی که می‌گوید فرد نادان از نادانی خود بی‌اطلاع است.

این اثر نام خود را از ۲ پژوهشگری گرفته است که در این حوزه تحقیقاتی انجام دادند. دیوید دانینگ و جاستین کروگر ۲ روان‌شناس اجتماعی بودند که درباره این پدیده تحقیق کردند.

تحقیقات دانینگ کروگر چه نتایجی داشتند؟

در یکی از آزمایش‌ها، دانینگ و کروگر از ۶۵ شرکت‌کننده خواستند میزان خنده‌داربودن چند جوک را مشخص کنند. برخی افراد در تشخیص جوک‌های خنده‌دار دچار مشکل اساسی بودند. این در حالی بود که جوک‌های آن آزمایش از خنده‌دارترین‌ها بودند. چرا این افراد امتیاز بسیار کمی به آن جوک‌ها دادند؟ چون آن افراد قدرت تشخیص ضعیفی داشتند. افراد ناشایست نه‌تنها عملکرد ضعیفی دارند، بلکه توان تشخیص ضعف خود را نیز ندارند. بنابراین افراد چون خود را برتر می‌دیدند از فهم خنده‌داربودن جوک‌ها سر باز می‌زدند.

بیشتر تحقیقات این ۲ محقق روی دانشجویان انجام شد. آنها دریافتند که برخی دانشجویان ضعیف نه‌تنها متوجه عملکرد بد خود نیستند، بلکه با باهوش‌تر دانستن خود ادعای کسب نمره بیشتر دارند. آنهایی که عملکرد ضعیفی دارند، نمی‌توانند مهارت و شایستگی دیگران را درک کنند. این بخشی از دلیلی است که آنها خود را باهوش‌تر و برتر از بقیه می‌بینند.

دانینگ و همکارانش در تحقیقی جالب، از گروهی از دانشجویان خواستند که به مفاهیمی که به آنها داده می‌شود نگاهی بیندازند و بگویند که با آنها آشنا هستند یا نه. این مفاهیم از حوزه‌های مختلف مانند فیزیک، زیست‌شناسی، سیاست و جغرافیا بودند. لابه‌لای مفاهیم واقعی، تعدادی عبارت کاملا ساختگی نیز وجود داشتند. حدود ۹۰درصد دانشجویان اعلام کردند که با آن مفاهیم ساختگی آشنایی کلی دارند. برخی دانشجویان که مدعی شناخت بیشتری بودند هم بیش از سایرین مدعی شناخت آن مفاهیم ساختگی شدند. این نتیجه با نتایج سایر تحقیقات دانینگ و کروگر همخوانی داشت.

به‌گفته دیوید دانینگ، افراد بی‌کفایت نه‌تنها بابت عملکرد ضعیف خود نگران نیستند، بلکه اعتمادبه‌نفس کاذب نیز دارند. این اعتمادبه‌نفس کاذب ریشه در جهلی دارد که نام دانش بر آن می‌گذارند!

اثر دانینگ کروگر چه تأثیری بر نگرش و رفتار ما دارد؟

محققان دیگر، این اثر را در حوزه‌های مختلف بررسی کردند تا دریابند که باهوش‌تر و تواناتر پنداشتن خود در موقعیت‌های مختلف چه آثاری دارد. در ادامه، نتایج برخی از این تحقیقات را مرور می‌کنیم.

۱. در پزشکی و آموزش پزشکی

در سال ۲۰۲۰، پژوهشی تأثیر اثر دانینگ کروگر بر فارغ‌التحصیلان رشته پزشکی را بررسی کرد. آن دسته از پزشکان تازه‌کار که شایستگی کمتری از دیگران داشتند، خود را برتر می‌دیدند. مثلا آنهایی که از نظر رتبه جزو ۲۵درصد پایانی بودند، خود را ۳۰ تا ۴۰درصد برتر از سایرین تصور می‌کردند.

از سوی دیگر، این گروه در برابر انتقاد و بازخورد واکنش مناسبی نداشتند و اغلب آن را نادقیق و غیرمفید می‌دانستند.

۲. در کسب‌وکار

در این حوزه تحقیقات بیشتری صورت گرفته که این نتایج را داشته است:

• افرادی با اعتمادبه‌نفس بالا استخدام می‌شوند که نمی‌توانند عملکرد شغلی مناسبی داشته باشند.
• کسانی که کفایت کمتری دارند، بیشتر از آنهایی که واقعا باهوش‌ و ماهرند ارتقای شغلی می‌یابند.
• به‌رغم ارائه بازخورد، عملکرد افراد دچار این خطای شناختی بهبود نمی‌یابد.

اینها آثار منفی اثر دانینگ کروگر در محیط‌های کاری‌اند که می‌توانند چنین پیامدهایی را در پی داشته باشند:

• خطا در تصمیم‌گیری‌؛
• تأثیر نامطلوب بر نگرش و عملکرد افرادی که به مدیران گزارش می‌دهند؛
• تنش و نارضایتی کارکنان و مشتریان؛
• تأثیر منفی بر عملکرد کلی در محیط کار.

۳. سیاست

تحقیقی در سال ۲۰۱۳ درباره افراد وابسته به یک حزب یا جریان سیاسی نشان داد که هنگام توضیح خط‌مشی‌های سیاسی و اجتماعی، گرچه این افراد خود را بااعتمادبه‌نفس نشان می‌دهند، دانش آنها درباره خط‌مشی‌ها محدود است.

تحقیقات دیگری در سال‌های ۲۰۱۷ و ۲۰۱۸ نیز بیانگر این نکته بودند که افرادی با مهارت‌های تحلیلی محدود، خود را بیشتر در یک حزب و جریان سیاسی غرق می‌کنند، به‌گونه‌ای که به حزب اجازه می‌دهند همه تصمیم‌ها را به‌جای آنها بگیرد و مهارت تفکر انتقادی را از خود سلب می‌کنند.

۴. رانندگی

یکی از پیامد‌های تأمل‌برانگیز اثر دانینگ کروگر در جامعه، وضعیت رانندگی است. منطق حکم می‌کند که تنها نیمی از رانندگان می‌توانند مهارتی بیش از مهارت متوسط کل رانندگان داشته باشند. اما طبق تحقیقی در سال ۲۰۱۳، ۶۷۳ نفر از ۹۰۹ موتورسوار خود را موتورسوار ماهر‌تری می‌دانستند.

این بدان معناست که به‌احتمال زیاد بسیاری از افراد درباره مهارت رانندگی خود غلو کرده‌اند و خود را ماهر‌تر از چیزی که واقعا هستند تصور می‌کنند. در نتیجه چنین افرادی هنگام رانندگی بیشتر خطر می‌کنند. خطر بیشتر نیز با افزایش احتمال حوادث رانندگی همراه است.

۵. واکسیناسیون و سلامت عمومی

در یک نظر سنجی، محققان از ۱۳۱۰ شهروند آمریکایی خواستند نظرشان درباره رابطه بین اوتیسم و واکسن سه‌گانه را بیان کنند. بیش از یک‌سوم شرکت‌کنندگان خود را عالم‌تر از چیزی که بودند نشان دادند و آنهایی که کمترین دانش را داشتند، بیشتر از بقیه مدعی بودند.

هیچ رابطه‌ای بین اوتیسم و این واکسن وجود ندارد. این یکی از شبه‌ علم‌های رایج درباره واکسن‌هاست. بااین‌حال نتایج این تحقیق نشان داد که افراد نادان‌تر می‌توانند اثر منفی بر سلامت عموم بگذارند. آنها ممکن است در برنامه واکسیناسیون شرکت نکنند و دیگران را نیز ترغیب به واکسن‌نزدن کنند.

چرا اثر دانینگ کروگر رخ می‌دهد؟

۱. ناتوانی در تشخیص مهارت کم و اشتباهات

دانینگ توضیح می‌دهد که مهارت اندک فرد در حوزه فعالیتش ۲ مشکل به وجود می‌آورد. نخست اینکه عملکرد ضعیفی از خود نشان می‌دهد و دوم آنکه به‌دلیل دانش و مهارت اندک نمی‌تواند متوجه عملکرد بد خود شود.

۲. ضعف فراشناخت

فراشناخت به‌معنای توانایی بررسی عملکرد و توانایی‌ خود بدون سوگیری‌های شناختی‌ است. مانند این است که به خودمان در آینه نگاه کنیم و خود را بی‌طرفانه قضاوت کنیم. اکثر افراد دانش و مهارت خود را با سوگیری‌های شناختی ارزیابی می‌کنند و این‌طوری خود را بهتر از چیزی که هستند ارزیابی می‌کنند. به همین دلیل افراد گاهی توان تشخیص ضعف‌های خود را ندارند.

۳. دانش اندک

گاهی اوقات دانش اندک منجر به اثر دانینگ کروگر می‌شود. وقتی فرد با مطالعه شخصی یا تحصیل اندک در حوزه‌ای دانش کسب می‌کند، ممکن است به اشتباه تصور کند که همه‌چیز را درباره آن موضوع می‌داند. مَثل قدیمی «اندکی دانش می‌تواند خطرناک‌تر از بی‌دانشی باشد» بیانگر تأثیر همین عامل است.

۴. تمایل به کشف الگو‌های خیالی

مغز ما تمایل دارد که جهان خارج را درک کند. این درک با ایجاد طرحواره‌‌های ذهنی و الگو‌های مختلف همراه است. گاهی اوقات الگویی وجود ندارد. جهان مجموعه‌ای آشوبناک است که بسیاری از وقایعش تصادفی و بدون الگوی خاصی رخ می‌دهند. در نتیجه وقتی مغز ما تلاش می‌کند الگویی را کشف کند که وجود ندارد، دانشی خیالی پیرامون برخی پدیده‌ها شکل می‌گیرد.

چطور با اثر دانینگ کروگر مقابله کنیم؟

آیا راهکاری برای پیشگیری یا به حداقل رساندن اثر دانینگ کروگر داریم؟ آیا می‌توان به افراد ناشایست فهماند که بی‌کفایت‌اند؟ دانینگ می‌‌گوید همه ما انسان‌ها دچار سوءبرداشت می‌شویم. همه ما در معرض این خطای شناختی هستیم. پس برای کاستن از احتمال به‌دام‌افتادن در چنین پدیده‌‌ای باید نحوه عملکرد مغز و خطاهای ذهنی را بیاموزیم.

در ادامه، نگاهی می‌اندازیم به راهکارهایی که می‌توانیم به‌کمک آنها احتمال افتادن به دام این اثر را کاهش دهیم.

۱. به یادگیری و تمرین مهارت‌ها ادامه دهیم.

هرچه بیشتر بیاموزیم، می‌فهمیم که چقدر وسعت دانش ما کم است و چه چیزهای بیشتری هست که باید یاد بگیریم. این می‌تواند ما را از خودعالم‌پنداری حفاظت کند.

۲. از دیگران بخواهیم تا عملکردمان را ارزیابی کنند.

یکی دیگر از روش‌های مقابله با اثر دانینگ کروگر درخواست از دیگران برای ارزیابی عملکردمان است. گاهی اوقات این کار سخت می‌شود، چون باید توانایی تحمل انتقاد را در خود بیشتر کنیم. بااین‌حال هنگام پذیرش انتقاد‌های سازنده درمی‌یابیم که دیگران چه درکی از توانایی‌ها و دانش ما دارند.

۳. به آنچه می‌دانیم شک کنیم.

با وجود ۲ راهکار قبلی، همچنان ممکن است دچار این اثر شویم چراکه شاید به‌جای پذیرش نقد‌ها، صرفا بر نکات مثبت تمرکز کنیم. این سوگیری ذهنی «خطای تأیید» نام دارد. بهتر است که هرازگاهی عقاید خود را به چالش بکشیم و دنبال دیدگاه‌های مخالف بگردیم.

۴. از پرسیدن نترسیم.

شاید نگران باشیم که با پرسش از دیگران، احمق یا نادان به نظر برسیم. اما نباید فراموش کنیم که ندانستن عیب نیست، بلکه نادان‌ماندن عیب است. پرسش کلید علم است. پس از طرح سؤال هراس نداشته باشید.

۵. زوایه دید خود را تغییر دهیم.

آیا هنگام مواجه‌شدن با هر مسئله‌ای آن را با دیدگاهی یکسان بررسی می‌کنید؟ اگر چنین است پس وقت آن رسیده است که سعی کنید از زاویه‌ای متفاوت به مسئله نگاه کنید. استفاده از دیدگاه‌‌های متفاوت برای بررسی یک مسئله وسعت دید ما را بیشتر می‌کند.

پرسش‌های رایج

۱. اثر دانینگ کروگر چیست؟

این اثر نوعی سوگیری شناختی است که فرد به‌سبب آن دانش و مهارت خود را بیش از آنچه هست تصور می‌کند.

۲. چه عاملی باعث بروز اثر دانینگ کروگر می‌شود؟

عواملی مانند جهل مرکب (نمی‌داند که نمی‌داند)، عدم شناخت دقیق مهارت‌ها و اعتمادبه‌نفس بیش از حد از جمله عواملی هستند که فرد را گرفتار اثر دانینگ کروگر می‌کنند.

۳. چه کسانی بیشتر دچار اثر دانینگ کروگر می‌شوند؟

همه افراد با هر میزان تحصیلات و پس‌زمینه‌ای می‌توانند در موقعیت‌های مختلف چنین نگرش اشتباهی به دانش و توانایی خود داشته باشند. بااین‌حال افرادی که کمترین دانش و مهارت را دارند، به‌احتمال بیشتری دچار اثر دانینگ کروگر می‌شوند.

۴. متضاد اثر دانینگ کروگر چیست؟

سندروم تقلب نامی است که به اثر متضاد دانینگ کروگر داده‌اند. در این حالت، فرد به دانش و مهارت و شایستگی خود شک دارد.

۵. چطور با اثر دانینگ کروگر مقابله کنیم؟

شک‌کردن به آنچه می‌دانیم، بررسی دیدگاه‌های دیگران، انتقادپذیری، پرهیز از عالم‌پنداری خود در یک حوزه و ایجاد روحیه یادگیری همیشگی از جمله راهکارهای تخفیف یا حذف اثر دانینگ کروگرند.