پنج عامل که شخصیت شما را شکل میدهند;صفات شخصیتی

امروزه بسیاری از روان‌شناسانِ شخصیت باور دارند که شخصیت پنج بُعد دارد. این پنج بُعد شخصیتی عبارتند از: برون‌گرایی، سازگاری، وظیفه‌شناسی (وجدان)، روان‌رنجوری و استقبال از تجربه. نظریه‌پردازانِ صفات شخصیتی مدت‌هاست تلاش می‌کنند که تعداد صفات شخصیتی را به‌طور دقیق مشخص کنند. از نتایج این تلاش‌ها می‌توان به فهرست ۴۰۰۰ صفت شخصیتیِ گوردون آلپورت، پرسشنامه‌ی ۱۶ عامل شخصیت ریموند کاتل و نظریه‌ی سه عامل هانس ایسنک اشاره کرد.

با وجود این، بسیاری از محققان احساس کردند نظریه‌ی کاتل بیش‌ازحد پیچیده و گستره‌ی نظریه‌ی ایسنک بسیار محدود است. درنتیجه، نظریه‌ی «پنج عامل بزرگ شخصیت» شکل گرفت که طبق آن صفات برجسته‌ی شخصیت، در پنج مورد خلاصه می‌شوند. در این مقاله به بررسی این صفات شخصیتی می‌پردازیم.

صفات شخصیتی یا پنج عامل بزرگ شخصیت چه هستند؟

شواهدِ نظریه‌ی «پنج عامل بزرگ شخصیت»، سال‌هاست که در حال افزایش‌اند. این شواهد با تحقیقاتِ دکتر دی.دابلیو.فیسک (۱۹۴۹) آغاز شدند و بعدها توسط محققان دیگری از جمله نورمَن (۱۹۶۷)، اِسمیت (۱۹۶۷)، گولدبِرگ (۱۹۸۱) و مَک‌‌کرِی و کوستا (۱۹۸۷) گسترش یافتند.

پنج بُعد شخصیت، طبقات گسترده‌ای از صفات شخصیتی هستند. با اینکه آثار قابل‌توجهی برای پشتیبانی از این مدل شخصیتِ پنج عاملی وجود دارد، محققان همیشه بر سرِ برچسب‌های دقیقی که به هریک از این ابعاد زده می‌شود، اختلاف دارند.

برای نمونه، برون‌گرایی نماینده‌ی بازه‌ی بین دو قطب برون‌گرایی افراطی و درون‌گرایی افراطی است. در دنیای واقعی، بیشترِ افراد در میانه‌های بازه قرار دارند.

صفات شخصیتی به شرح زیر توصیف می‌شوند:

۱. برون‌گرایی یا درونگرایی

شخصیت برون‌گرا با تحریک‌پذیری، اجتماعی بودن، پرحرفی، جسارت و توانایی بالا در ابراز احساسات توصیف می‌شود.

کسانی که بسیار برون‌گرا هستند، شخصیتی اجتماعی دارند و از بودن در جمع، لذت می‌برند. کم حرفی یکی از ویژگی‌های افراد درون‌گراست، همچنین حضور در موقعیت‌های اجتماعی برای‌ چنین افرادی سخت است.

ویژگی‌های کسانی که بسیار برون‌گرا هستند:

از اینکه در مرکز توجه باشند، لذت می‌برند؛
به آغاز کردن گفت‌وگو علاقه دارند؛
از آشنایی با افراد جدید لذت می‌برند؛
دوستان و آشنایان زیادی دارند؛
در پیدا کردن دوست مهارت زیادی دارند؛
از حضور در جمع لذت می‌برند؛
قبل از صحبت کردن، فکر نمی‌کنند.

ویژگی‌های کسانی که درون‌گرا هستند:

به تنهایی علاقه‌مندند؛
معاشرت زیاد آنها را دچار خستگی می‌کند؛
باز کردن سر صحبت برای‌شان دشوار است؛
از حرف‌های روزمره متنفرند؛
قبل از صحبت کردن، فکر می‌کنند؛
از اینکه در مرکز توجه باشند، متنفرند.

۲. سازگاری یا ناسازگاری

صفاتِ این تیپ شخصیتی عبارتند از: توانایی جلب اعتماد دیگران، نوع‌دوستی، محبت، همدلی و دیگر صفات خوب اجتماعی. کسانی که سازگاری بالایی دارند، تمایل بیشتری به همکاری دارند و برعکس، کسانی که سازگاری پایینی دارند، بیشتر به رقابت و حتی فریبکاری تمایل دارند.

ویژگی‌های کسانی که سازگاری بالایی دارند:

علاقه‌ی زیادی به معاشرت با دیگران دارند؛
به دیگران اهمیت می‌دهند؛
با دیگران همدلی می‌کنند؛
از خوشحال کردن دیگران و یاری رساندن به آنها لذت می‌برند.

ویژگی‌های کسانی که سازگاری پایینی دارند:

علاقه‌ی چندانی به برقراری ارتباط با دیگران ندارند؛
به احساسات دیگران اهمیت نمی‌دهند؛
برای مشکلات دیگران اهمیت چندانی قائل نیستند؛
به دیگران توهین یا تحقیرشان می‌کنند.

۳. وظیفه‌شناسی و بی مسئولیت

افرادِ وظیفه‌شناس و با وجدان بسیار باملاحظه هستند، هیجان‌های لحظه‌ای‌شان را به‌خوبی کنترل می‌کنند و رفتارهای هدفمندی دارند. این افراد منظم و مرتب هستند و به جزئیات توجه می‌کنند.

ویژگی‌های کسانی که بسیار وظیفه‌شناس هستند:

زمانی را به کسب آمادگی اختصاص می‌دهند؛
وظایف مهم‌شان را به‌سرعت تمام می‌کنند؛
به جزئیات توجه می‌کنند؛
از داشتن برنامه ریزی مشخص و حساب‌شده لذت می‌برند.

ویژگی‌های کسانی که وظیفه‌شناسی پایینی دارند:

از ساختار و برنامه‌ریزی متنفرند؛
شلخته هستند و از وسایل‌شان مواظبت نمی‌کنند؛
امانت‌دار خوبی نیستند و در مرتب کردن چیزها یا قرار دادن آنها در جای خودشان ناتوان هستند؛
وظایف مهم‌شان را به تعویق می‌اندازند؛
کارهایشان را نیمه‌کاره رها می‌کنند.

۴. روان‌رنجوری بالا و پایین

روان‌رنجوری با غم، دمدمی‌مزاجی و بی‌ثباتی عاطفی توصیف می‌شود. کسانی که روان‌رنجوری بالایی دارند تغییرِ خلق‌وخو، اضطراب، زودرنجی و غم را تجربه می‌کنند. کسانی که روان‌رنجوری پایینی دارند از ثُبات و انعطاف‌پذیریِ عاطفی بیشتری برخوردارند.

ویژگی‌های کسانی که روان‌رنجوری بالایی دارند:

استرس زیادی دارند؛
درباره‌ی بسیاری از چیزها نگران هستند؛
به‌سرعت مضطرب و ناراحت می‌شوند؛
تجربه‌ی تغییرات شدید خلق‌وخو را دارند؛
احساس نگرانی می‌کنند.

ویژگی‌های کسانی که روان‌رنجوری پایینی دارند:

ثبات عاطفی دارند؛
توانایی مقابله با استرس را دارند؛
به‌ندرت غمگین یا دچار افسردگی می‌شوند؛
بیش‌ازحد نگران نیستند؛
آرامش دارند.

۵. استقبال از تجربه یا تجربه‌گریز

این تیپ شخصیتی شامل ویژگی‌هایی از قبیل تخیل و بینش می‌شود و کسانی که تا حد زیادی از این ویژگی برخوردارند، طیف علایق‌شان گسترده‌تر از دیگران است. این افراد معمولا ماجراجو و خلاق‌ هستند. برعکس، کسانی که کمتر از این ویژگی برخوردارند، معمولا سنتی‌تر هستند و ممکن است در برابر تفکر انتزاعی مقاومت نشان بدهند.

ویژگی‌های کسانی که از تجربه استقبال می‌کنند:

خلاقیت بالایی دارند؛
آماده‌ی امتحان کردن چیزهای جدید هستند؛
چالش‌های جدید را تجربه می‌کنند؛
اندیشیدن درباره‌ی مفاهیم انتزاعی را دوست دارند.

ویژگی‌های کسانی که تجربه‌گریز هستند:

از تغییر متنفرند؛
از چیزهای جدید لذت نمی‌برند؛
در برابر ایده‌های جدید مقاومت می‌کنند؛
قدرت تخیل ضعیفی دارند؛
از مفاهیم انتزاعی یا نظری متنفرند.

آیا این صفات شخصیتی جهانی هستند؟

یافته‌ی دیگر مَک‌‌کرِی و همکارانش این بود که این پنج عامل بزرگ شخصیت به‌طور چشمگیری جهانی هستند. در مطالعه‌ای که روی افرادی از ۵۰ فرهنگ مختلف انجام شد، مشخص شد که این پنج بُعد می‌توانند به‌درستی شخصیت همه‌ی افراد را توصیف کنند.

هم‌اکنون بسیاری از محققان باور دارند که این پنج عامل بزرگ شخصیت نه‌تنها جهانی هستند، بلکه منشأ بیولوژیکی هم دارند. روان‌شناسی به نام دیوید باس، توضیحی تکاملی برای این پنج تیپ شخصیتی پیشنهاد کرده است که نشان می‌دهد این ویژگی‌های شخصیتی، نمایانگر مهم‌ترین ویژگی‌هایی هستند که چشم‌انداز اجتماعی ما را شکل می‌دهند.

چه عواملی بر این صفات شخصیتی تأثیر می‌گذارند؟

تحقیقات حاکی از آن است که عوامل بیولوژیکی و زیست‌محیطی در شکل‌گیریِ شخصیت ما نقش مؤثری دارند. مطالعات انجام‌شده روی دوقلوها نشان می‌دهد که سرشت و پرورش (nature and nurture) هردو در توسعه‌ی هریک از پنج عامل شخصیتی نقش دارند.

در مطالعه‌ای به‌منظور تأثیر ژنتیک و شرایط محیطی بر این پنج تیپ شخصیتی، ۱۲۳ دوقلوی همسان و ۱۲۷ دوقلوی ناهمسان بررسی شدند. یافته‌ها نشان داد که میزان تأثیر ژنتیک بر برون‌گرایی، سازگاری، وظیفه‌شناسی، روان‌رنجوری و استقبال از تجربه، به‌ترتیب ۵۳، ۴۱، ۴۴، ۴۱ و ۶۱ درصد بود.

مطالعات نشان می‌دهند که این صفات شخصیتی در دوران بزرگسالی نسبتا پایدار هستند. در مطالعه‌ای که روی بزرگسالانِ شاغل انجام شد، مشخص شد که شخصیت تقریبا در یک دوره‌ی چهارساله به ثبات می‌رسد و درنتیجه‌ی وقایع سخت زندگی، تغییر اندکی در آن به‌وجود می‌آید.

بخش دیگری از یافته‌ها نشان می‌دهد که بلوغ ممکن است بر این پنج تیپ شخصیتی اثر بگذارد. با بالا رفتن سن، میزان برون‌گرایی، روان‌رنجوری و استقبال از تجربه در افراد کمتر می‌شود. از سوی دیگر، سازگاری و وظیفه‌شناسی افراد با بالا رفتن سن‌شان بیشتر می‌شود.

سخن پایانی

همیشه به‌یاد داشته باشید که «رفتار»، به تأثیر متقابل شخصیت نهفته‌ی فرد و موقعیت‌های گوناگون بستگی دارد. موقعیتی که فرد با آن مواجه می‌شود نقش مهمی در نوع واکنش فرد نسبت به آن موقعیت دارد. بااین‌حال، در بیشترِ موارد، افراد واکنش‌هایی نشان می‌دهند که با تیپ شخصیتی نهفته‌شان سازگار است.

این ابعاد بیانگر حوزه‌‌های وسیع شخصیت هستند. تحقیقات ثابت کرده‌اند که بسیاری از افراد، چند مورد از این صفات شخصیتی را با هم دارند. برای مثال، کسانی که اجتماعی هستند گرایش به پرحرفی دارند. به‌هرحال، این ویژگی‌ها همیشه با هم اتفاق نمی‌افتند. شخصیت انسان پیچیده، متنوع و قابل‌تغییر است، بنابراین هر فردی ممکن است رفتارهایی از ابعادهای مختلف شخصیت را از خود بروز بدهد.

برگرفته از: verywell