“سندروم دختر خوب” چیست؟ و چگونه با آن مقابله کنیم؟

در طول تاریخ، زنان همیشه به‌گونه‌ای تربیت شده‌اند که مهربان، مطیع و فداکار باشند. از نسل‌های قبل جملاتی مثل «دختر خوب که روی حرف بزرگ‌ترش حرف نمی‌زنه» یا «دختر خوب هرچی بهش می‌گن می‌گه چشم!» را زیاد شنیده‌ایم. این جملات کلیشه‌ای از معضلی به‌نام «سندروم دختر خوب» ناشی می‌شوند. در آثار و مقالات بسیاری از جمله کتاب سندروم دختر خوب این مسئله از نظر روان‌شناسی بررسی شده است. در ادامه، درباره این معضل جهانی و همه‌گیر بیشتر توضیح می‌دهیم.

سندروم دختر خوب در حقیقت به طرز فکری گفته می‌شود که به موجب آن افراد خوبی خود را با ارزش‌هایشان مرتبط می‌دانند. هنجارهای اجتماعی اغلب دختران جوان را طوری آموزش می‌دهند و تربیت می‌کنند که مطیع، مهربان و وفادار باشند. در مقابل طبق همین هنجارها، پسران معمولا افرادی مستقل، قاطع و بااعتمادبه‌نفس بار می‌آیند. نتیجه این می‌شود که دختران نگران حمایت‌نشدن یا هر نوع رویارویی با دیگران هستند و از خواسته‌های شخصی خود به نفع نیازهای دیگران صرف‌نظر می‌کنند.

در واقع از دختران و زنان جوان انتظار می‌رود که همیشه دوست‌داشتنی باشند و از دیگران حمایت کنند. این مسئله درنهایت آنها را مجبور می‌کند که خواسته‌های دیگران را مهم‌تر از خواسته‌های خود بدانند. دختران خوب اغلب خود را ملزم به پیروی از قوانین عرفی می‌دانند. درنتیجه خلاقیتشان محدود می‌شود، چون تصور می‌کنند که با حرکت در مسیری غیرمتعارف مثل کارآفرینی یا اولویت‌دادن به نیازهای خود به‌جای نیازهای خانواده، از اجتماع طرد می‌شوند.

نشانه‌های سندروم دختر خوب

سندروم دختر خوب در دوران کودکی شکل می‌گیرد. بر اساس پژوهش‌های انجام‌شده در دانشگاه استنفورد، صفات مطلوب زنان در جوامع مختلف مهربانی، وفاداری و شادابی هستند درحالی‌که از مردان انتظار می‌رود قاطع، مستقل و بااعتمادبه‌نفس باشند. بسیاری از والدین این باورها را در پسران و دختران خود شکل می‌دهند. با اینکه والدین همیشه برای فرزندان خود بهترین‌ها را می‌خواهند، برای پذیرفته‌شدن در جامعه ارزش زیادی قائل‌اند. بنابراین برای اینکه دخترانی مردم‌پسند داشته باشند، آنها را با معیارهایی که گفتیم تربیت می‌کنند.

هرچند این سندروم نسل به نسل منتقل شده است، برای مقابله با آن هیچ‌وقت دیر نیست. مقابله با سندروم دختر خوب شاید نتیجه فوری نداشته باشد، اما حتما برای نسل‌های آینده بهترین میراث خواهد بود. برای مقابله با این سندروم باید ابتدا نشانه‌های آن را بشناسید. در کل اگر این ۶ نشانه را دارید، باید به فکر راه چاره باشید.

۱. معتقدید که برای دوست‌داشته‌شدن باید خوب باشید.

هرچند باید با مردم با احترام و مهربانی برخورد کرد، افراد دچار سندروم دختر خوب بیش از اندازه به مردم احترام می‌گذارند. آنها ترجیح می‌دهند که آسایش خود را فدا کنند تا دیگران راضی شوند. ارزش شما به‌اندازه کاری که برای دیگران انجام می‌دهید نیست. مراقبت از خود و احترام به نیازهای خود هم به همان میزان و شاید هم بیشتر از آن اهمیت دارند. در ضمن لازمه مراقبت و حمایت از دیگران این است که اول به خودتان اهمیت بدهید.

شخصی که دچار سندروم دختر خوب شده است، احتمالا رفتار بد اطرافیان را می‌پذیرد، چون فکر می‌کند که به‌اندازه کافی خوب نیست. در حقیقت، دلیل اصلی بدرفتاری دیگران با چنین فردی این است که می‌دانند او درنهایت با این مسئله کنار می‌آید.

۲. خود را مجبور به سکوت و رعایت محدودیت‌ها می‌کنید.

اگر دچار سندروم دختر خوب شده باشید، از قضاوت شدن می‌ترسید. بنابراین جای هیچ تعجبی نیست که برای چنین فردی به‌نفع خود حرف‌زدن چالشی بزرگ محسوب شود. این افراد اغلب از مشاجره‌های ضروری و ناگزیر در محل کار، مدرسه یا خانه اجتناب می‌کنند، چون می‌ترسند که طرد شوند یا حتی از این کار خجالت می‌کشند. به‌اعتقاد افراد مبتلا به این سندروم، دختر خوب قانع است و خلاف هنجارهای اجتماعی عمل نمی‌کند.

مثلا اگر همکار مرد با فرد مبتلا به این سندروم بدرفتاری کند، احتمالا او از ترس اینکه دردسرآفرین نامیده شود، این رفتار همکار خود را به بالادستان گزارش نمی‌دهد. این در حالی است که گزارش دادن آزار و اذیت همکار باعث حمایت از این فرد می‌شود و با او حرفه‌ای برخورد می‌کنند.

۳. نه گفتن برایتان سخت است.

افرادی که به سندروم دختر خوب دچارند، اغلب «نه» را کلمه بدی می‌دانند و برای راضی‌کردن دیگران هر کاری می‌کنند. دختران خوب زمانی که ناراحت و بسیار خسته‌اند، به‌جای اینکه با نه گفتن مرزگذاری سالم کنند، خودشان را مجبور می‌کنند که بله بگویند. دلیلش این است که از نه گفتن می‌ترسند و تصور می‌کنند که دادن پاسخ منفی به درخواست‌های دیگران آنها را خودخواه، بی‌توجه به دیگران و کمتر از خوب جلوه می‌دهد.

ناتوانی در نه گفتن و ارادت تزلزل‌ناپذیر به دیگران سبب می‌شود که این افراد همیشه در معرض رابطه آسیب‌زا و وابستگی به دیگری باشند و قربانی سوءاستفاده و دستکاری روان‌شناختی شوند. کسانی که دچار سندروم دختر خوب هستند، باید بدانند که تعیین مرزهای سالم با دیگران از خوبی آنها نمی‌کاهد و اتفاقا سبب می‌شود که از دور باطل روابط آسیب‌زا خارج شوند.

اگر همیشه به درخواست‌های دیگران پاسخ مثبت بدهید اما دیگران با شما چنین رفتاری نداشته باشند، خسته و بی‌حوصله خواهید شد. قاطع‌بودن و یادگیری مهارت نه گفتن باعث حفظ آرامش شما می‌شود.

۴. نگرانید که دیگران ناراحت شوند.

از آنجایی که دختران خوب از سنین پایین آموزش داده می‌شوند، خود را مسئول اعمال و احساسات دیگران می‌دانند. آنها از انجام‌دادن هر کاری جز تعظیم به دیگران، مراقبت از آنها و اطمینان از حال خوب آنها می‌ترسند. افراد مبتلا به سندروم دختر خوب احساس می‌کنند که همیشه مقصرند و حتما کار اشتباهی انجام داده‌اند که باعث رفتار منفی دیگران شده است.

مثلا فرد مبتلا به این سندروم ممکن است تصور کند تقصیر اوست که همسرش در محل کار روز بدی داشته است و سر او فریاد می‌کشد، اما واقعیت این نیست. او هیچ کار اشتباهی انجام نداده و موقعیتی که کاملا ورای اختیار او بوده است، به او هیچ ربطی ندارد.

۵. استانداردهایی فوق‌العاده سخت‌گیرانه برای خود تعیین کرده‌اید.

افراد مبتلا به سندروم دختر خوب اغلب برای موفقیت به‌عنوان مادر، دختر، دوست یا کارمند بیش از اندازه به خود فشار می‌آورند، چون می‌ترسند که اطرافیان را از خود ناامید کنند. به‌علاوه، چنین افرادی اغلب خود را با کسانی مقایسه می‌کنند که آنها را موفق‌تر از خود می‌دانند. آنها با خود بدرفتاری می‌کنند، چون به‌نظر خودشان مانند این افراد موفق نیستند. درنتیجه دچار مشکلات روانی می‌شوند.

قضیه سندروم دختر خوب به همین‌جا ختم نمی‌شود. دختران خوب پا را از این هم فراتر می‌گذارند و به‌دنبال کمال‌گرایی می‌روند. این ویژگی آنها را آماده شکست می‌کند، چون انسان هرچقدر هم که توانا باشد، نمی‌تواند به کمال مطلوب برسد.

۶. هنگام رابطه جنسی با همسرتان، خود را راضی نشان می‌دهید.

سندروم دختر خوب نه‌تنها بر توانایی زن برای تعیین مرزهای سالم و رابطه خوب و صادقانه اثر می‌گذارد، بلکه زندگی جنسی او را هم تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. زنان دچار این سندروم همیشه در رابطه جنسی با شریک زندگی خود، او را در اولویت قرار می‌دهند و نمی‌توانند نیازهای خود را صریح بیان کنند. این افراد همیشه نگران هستند که به احساسات همسرشان آسیب بزنند. نادیده‌گرفتن احساسات و نیازهای خودشان هم اغلب به افسردگی، احساس نادیده‌گرفته‌شدن و اضطراب منجر می‌شود.

چگونه با سندروم دختر خوب مقابله کنیم؟

۱. به نیازهای خود اولویت بدهید.

شما از هر کسی برای خودتان مهم‌ترید. سندروم دختر خوب همیشه می‌گوید که شما باید خود را وقف رسیدگی به نیازهای دیگران کنید، اما باید زمانی به این دور باطل پایان دهید. هرچه به احساسات خود بیشتر توجه کنید و نیازهای خود را مهم‌تر بدانید، بهتر می‌توانید از دیگران حمایت کنید.

با برقراری ارتباط صریح و صادقانه با اطرافیان، مرزهای سالمی تعریف کنید. اگر چیزی شما را ناراحت می‌کند یا نیازی جسمی، عاطفی یا جنسی دارید که برآورده نمی‌شود، حق دارید که آن را بیان کنید.

۲. بدانید که نه گفتن همیشه بد نیست.

کسی که دچار سندروم دختر خوب شده است، نمی‌تواند به درخواست دیگران پاسخ منفی بدهد. نه گفتن قدرت برتر شماست. اگر کسی از شما درخواستی دارد که برای اجابت‌کردن آن آماده نیستید، فقط نه بگویید. شما به هیچ‌کس بدهکار نیستید. مثلا در چنین مواقعی می‌توانید بگویید: «نه، متشکرم. کارهای زیادی دارم و بقیه تعهداتم اولویت دارند.»

۳. ارزش‌های خود را مشخص کنید.

قربانیان سندروم دختر خوب اغلب ارزش‌های اخلاقی و باورهای خود را کنار می‌گذارند چون همیشه باید از قواعد دیگران پیروی کنند. برای مقابله با این مسئله، زمانی را به تفکر درباره ارزش‌های خود اختصاص بدهید. در یک دفترچه آنچه را برایتان مهم است یا تصوری را که از فردی خوب دارید صادقانه یادداشت کنید تا به آن پایبند بمانید چراکه به گفته «بورلی انگل» نویسنده کتاب سندروم دختر خوب:

مردان و زنان را باورهایشان می‌سازد. وقتی خودشان را باور دارند پس هستند.

۴. برای باور به ارزشمندی خود از جملات مثبت استفاده کنید.

افراد مبتلا به سندروم دختر خوب اغلب دچار کمبود اعتماد‌به‌نفس هستند. این افراد برای خود استانداردهای بسیار سخت‌گیرانه‌ای تعیین کرده‌اند و در قبال کارهای دیگران احساس مسئولیت می‌کنند. تکرار کلمات و جملات مثبت برای باور به خود به این افراد کمک می‌کند. پس اگر نشانه‌های این سندروم را در خود می‌بینید، هر صبح با خود چنین جملاتی را تکرار کنید:

• من مهربان، زیرک و باهوشم.
• لیاقت من بیشتر از اینهاست و باید با من به‌قدر شایستگی‌ام برخورد شود.

شما بگویید

بسیاری از عادات و باورهای نادرست مثل سندروم دختر خوب قدمتی دیرینه دارند، اما این بدان معنا نیست که نمی‌توانیم با آنها مقابله کنیم. بسیاری از مردم عادت کرده‌اند که برخی ویژگی‌ها را به‌عنوان خصوصیات دختر خوب بپذیرند. این معضل تنها مختص جامعه ما نیست و بسیاری از جوامع مدرن هم هنوز درگیر این مسئله‌اند.

تغییردادن باورهای قدیمی همیشه کار ساده‌ای نیست، بااین‌حال می‌توانیم از خودمان شروع کنیم. راهکارهایی که در این مقاله ارائه کردیم، می‌توانند نقطه شروع ما باشند. به‌نظر شما برای اینکه گرفتار سندروم دختر خوب نشویم، چه راه‌های دیگری وجود دارند؟