اختلال انفجاری متناوب؛ از تشخیص تا درمان آن
اختلال انفجاری متناوب (IED) نوعی اختلال روانی است که باعث می‌شود فرد مبتلا بدون دلیلی مرتبط دچار خشم شدید و طغیان شود. دوره‌های عود این اختلال ممکن است با جیغ‌زدن، پرخاشگری و پرتاب‌کردن یا شکستن اشیا همراه باشد. هرآنچه لازم است درباره اختلال انفجاری متناوب بدانید، در این مقاله خواهید خواند. با ما همراه باشید.
اختلال انفجاری متناوب چیست؟
طغیان‌های مکرر خشمِ تکانشی یا پرخاشگری نشانگر اختلال انفجاری متناوب (IED) هستند. معمولا دوره‌های بروز خشم افراد دچار این اختلال با عامل تحریک‌کننده آن تناسبی ندارند. افراد مبتلا به این اختلال تحمل کمی در برابر ناملایمات زندگی دارند و معمولا به غیر از زمان طغیان خشم، رفتارشان طبیعی و مناسب است. دوره‌های فوران خشم ممکن است شامل عصبانیت، مشاجره کلامی، دعوای فیزیکی یا پرخاشگری شدید باشند.
این اختلال یکی از چندین اختلال کنترل تکانه است. تقریبا ۸۰درصد افراد مبتلا به این اختلال دچار اختلال روانی دیگری‌اند که شایع‌ترین آنها عبارت‌اند از:
- اوتیسم؛
- اختلال دوقطبی؛
- اختلال اضطراب؛
- ناتوانی‌های ذهنی.
علائم اختلال انفجاری متناوب
نشانه اصلی این اختلال نوعی فوران خشم است که با موقعیت یا رویدادی که باعثش شده تناسبی ندارد. افراد مبتلا به اختلال انفجاری متناوب می‌دانند این نحوه ابراز خشم کاری ناخوشایند و ناپسند است، اما توانایی مهار آن را ندارند. ویژگی‌های فوران خشم ناشی از این اختلال عبارت‌اند:
- بیشتر از ۳۰ دقیقه طول می‌کشد؛
- باعث ناراحتی و ناامیدی زیادی می‌شود؛
- تکانشی است (ناگهانی و بدون برنامه مشخص رخ می‌دهد)؛
- باعث مختل‌شدن عملکرد در خانه، مدرسه یا محل کار می‌شود.
نمونه‌هایی از نحوه بروز خشم ناشی از این اختلال عبارت‌اند از:
- بداخلاقی؛
- خشونت خانگی؛
- مشاجرات کلامی (مانند فریادزدن یا تهدید دیگران)؛
- خشم جاده‌ای (رفتار پرخاشگرانه هنگام رانندگی)؛
- آسیب به اموال یا اشیا (مانند پرتاب‌کردن یا شکستن اشیا یا لگدزدن به آنها)؛
- آسیب فیزیکی به افراد یا حیوانات (مانند هل‌دادن، سیلی‌زدن، مشت‌زدن یا استفاده از سلاح برای ایجاد آسیب).
علائمی که ممکن است فرد مبتلا به این اختلال قبل از فوران خشم دچارشان شود، عبارت‌اند از:
- تپش قلب؛
- بداخلاقی؛
- زودرنجی؛
- افزایش استرس؛
- افکار آشفته (Racing thoughts)؛
- افزایش انرژی؛
- سنگینی قفسه سینه؛
- مشکل در برقراری ارتباط.
پس از بروز خشم نیز ممکن است فرد احساس کند از رفتارش پشیمان شده یا از دیگران خجالت بکشد.
علت اختلال انفجاری متناوب
گرچه پژوهش‌ها برای کشف علت دقیق اختلال انفجاری متناوب همچنان ادامه دارد، محققان معتقدند عوامل ژنتیکی، بیولوژیکی و محیطی در ایجاد آن نقش دارند.
- عوامل ژنتیکی: بر اساس پژوهش‌ها ۴۴ تا ۷۲درصد رفتارهای پرخاشگرانه تکانشی منشأ ژنتیکی دارند.
- عوامل بیولوژیکی: بررسی افراد مبتلا با ام‌آر‌آی حاکی از آن است که این اختلال تأثیری منفی بر آمیگدال مغز دارد و سروتونین در این افراد کمتر از حد طبیعی است.
- عوامل محیطی: به نظر می‌رسد تجربه آزار کلامی، فیزیکی یا رویدادهای آسیب‌زا در دوران کودکی در ایجاد این اختلال نقش دارند.
عوارض اختلال انفجاری متناوب
۱. تأثیر منفی بر روابط عاطفی و شخصی
رایج‌ترین نشانه اختلال انفجاری متناوب فوران خشم است که ممکن است منجر به آزار کلامی و فیزیکی شود. تکرار این خشونت‌های ناتمام باعث ایجاد مشکلات زناشویی و خانوادگی شدید می‌شود و ارتباط با فرد مبتلا را بسیار سخت می‌کند. بر اساس پژوهش‌های مختلف، احتمال طلاق افراد مبتلا به این اختلال تقریبا چهار برابر دیگران است.
۲. تأثیر منفی بر درس و کار
احتمالا می‌توانید تبعات خشونت در محیط کار را تصور کنید. اختلال انفجاری متناوب و دوره‌های متعدد خشم باعث می‌شوند فرد مدام در معرض اخراج از کار قرار گیرد و مشکلات مالی و فشارهای کاری افزایش یابند.
کودکان مبتلا به این اختلال نیز مشکلات زیادی در مدرسه دارند و بسیار بیشتر از دیگران با هم‌کلاسی‌های خود دعوا می‌کنند و از طرف هم‌سالان خود طرد می‌شوند. طبق پژوهش‌ها، اختلال انفجاری متناوب در کودکان باعث می‌شود در مقایسه با کودکان دیگر مشکلات یادگیری بیشتر و نمرات کمتری داشته باشند.
۳. تأثیر منفی بر سایر اختلالات روانی
حدود ۸۰درصد افراد مبتلا به این اختلال به حداقل یک اختلال روانی دیگر مانند اضطراب یا اختلال دوقطبی نیز دچارند. بر اساس پژوهش‌ها، افراد مبتلا به این اختلال سه برابر افراد سالم در معرض ابتلا به افسردگی هستند. همچنین اختلال انفجاری متناوب احتمال ابتلا به اختلالات مصرف مواد را افزایش می‌دهد.
تشخیص اختلال انفجاری متناوب
مراجعه به متخصص سلامت روان (روان‌پزشک یا روان‌شناس) اولین و مهم‌ترین گام در جهت تشخیص این اختلال است. پزشک روند تشخیص این اختلال را با گفت‌وگویی درباره علائم آغاز می‌کند و در قالب تست اختلال انفجاری متناوب از فرد مبتلا درباره سابقه پزشکی شخصی و خانوادگی و وضعیتش در رابطه، مدرسه یا محل کار می‌پرسد. گاهی ممکن است نیاز باشد متخصص با خانواده یا دوستان فرد نیز صحبت کند تا اطلاعات بیشتری کسب کند.
ناتوانی فرد در مهار تکانه مهم‌ترین شرط تأیید ابتلای فرد به این اختلال است. نشانه‌هایی که پزشک را به تشخیص این اختلال می‌رسانند، عبارت‌اند از:
- دوره‌های فرکانس‌بالا و کم‌شدت فوران خشم: پرخاشگری کلامی (مانند مشاجره و دعوای کلامی) یا فیزیکی با افراد، اموال یا حیوانات که متوسط دو بار در هفته به‌مدت ۳ ماه اتفاق می‌افتد. این دوره‌ها منجر به آسیب فیزیکی به افراد یا حیوانات یا تخریب اموال نمی‌شود.
- دوره‌های کم‌فرکانس و شدید فوران خشم: شامل ۳ دوره آسیب به اموال یا تخریب آنها و صدمه فیزیکی به افراد یا حیوانات است و حدود ۱۲ ماه ادامه دارد.
ویژگی دیگری که پزشک حتما به آن دقت خواهد کرد این است که دوره‌های فوران خشم تناسبی با موقعیت ندارند و از قبل برنامه‌ریزی نشده‌اند. بررسی دقیق وضعیت سلامت روان و تشخیص ابتلای فرد به اختلالات روانی دیگر نیز از کارهای دیگری است که متخصص سلامت روان برای شناسایی و تشخیص اختلال انتفجاری متناوب انجام خواهد داد.
درمان اختلال انفجاری متناوب
گرچه روان‌درمانی روش اصلی درمان این اختلال است، گاهی بسته به سن و علائم فرد، ممکن است پزشک برای او دارو هم تجویز کند. هدف از درمان اختلال انفجاری متناوب بهبودی فرد است، به این معنی که فرد دیگر رفتارهای پرخاشگرانه شدید قبل را تکرار نمی‌کند و گهگاه ممکن است یکی‌دو علامت خیلی خفیف و مختصر داشته باشد. گاهی دوره‌های فوران خشم فرد به‌قدری شدیدند که فرد کاملا بهبود نمی‌یابد. در این شرایط هدف درمان تثبیت ایمنی فرد و اطرافیانش و همچنین بهبود چشمگیر او از نظر تعداد و شدت فوران خشم است.
۱. روان درمانی
روان‌درمانی به‌ویژه درمان شناختی رفتاری (CBT) مهم‌ترین روشی است که پزشکان برای درمان این اختلال در پیش می‌گیرند. درمان شناختی‌رفتاری نوعی روش درمانی ساختاریافته و هدف‌گراست. درمانگر با این روش به فرد کمک می‌کند تا افکار و احساسات خود و نحوه تأثیرگذاری افکار بر اعمال را از نزدیک ببیند و الگوها و عادات فکری سالم‌تری در پیش بگیرد. افراد مبتلا به اختلال انفجاری متناوب از طریق درمان شناختی رفتاری یاد می‌گیرند موقعیت‌های منفی را در زندگی روزمره خود مدیریت و از تکانه‌های تهاجمی که عامل فوران خشم‌اند، پیشگیری کنند.
تکنیک‌های خاصی که متخصصان سلامت روان در درمان شناختی رفتاری برای درمان اختلال انفجاری متناوب استفاده می‌کنند، عبارت‌اند از:
- بازسازی شناختی: این تکنیک شامل تغییر افکار نادرست درباره موقعیت‌های ناگوار و ناامیدکننده است.
- تمرین تمدد اعصاب: تکنیک‌های آرامش‌بخشی مانند تنفس عمیق و آرام‌سازی پیشرونده عضلانی واکنش تهاجمی فرد به موقعیت‌های تحریک‌کننده خشم را مهار خواهند کرد.
- آموزش مهارت‌های مقابله‌ای: این تکنیک شامل بازسازی موقعیت‌های مختلف و تمرین واکنش‌های درست به آن موقعیت‌هاست.
۲. مصرف دارو
فلوکستین (نوعی مهارکننده انتخابی بازجذب سروتونین یا SSRI) رایج‌ترین درمان دارویی اختلال انفجاری متناوب محسوب می‌شود و پژوهش‌های متعددی برای تأیید اثربخشی آن انجام شده است. سایر داروهای در حال بررسی برای درمان این اختلال عبارت‌اند از:
- لیتیوم؛
- فنی‌توئین؛
- کاربامازپین؛
- اکس‌کاربازپین.
در کل مجموعه داروهایی که پزشکان برای درمان اختلال انفجاری متناوب استفاده می‌کنند عبارت‌اند از:
- داروهای ضدافسردگی؛
- داروهای ضدتشنج؛
- داروهای ضداضطراب؛
- داروهای ضدروان‌پریشی؛
- تنظیم‌کننده‌های خلق‌وخو.
سخن پایانی
افراد مبتلا به اختلال انفجاری متناوب کیفیت زندگی و رضایت از زندگی کمتری دارند. این عوامل تأثیری منفی بر سلامت فرد دارند و ممکن است منجر به مشکلات شدید شخصی و بین‌فردی شوند.
علاوه‌بر این، این افراد بیشتر از دیگران در معرض آسیب‌رساندن به خود (خودآزاری) و خودکشی هستند. به همین دلیل اگر احساس می‌کنید که خودتان یا یکی از اعضای خانواده دچار اختلال انفجاری متناوب هستید، لازم است در سریع‌ترین زمان ممکن به متخصص سلامت روان مراجعه کنید.
جدیترین دیدگاهها