تاثیر استرس بر سیستم ایمنی بدن
استرس بخش جدایی‌ناپذیر زندگی بسیاری از ما است. گاهی مدت‌زمان درگیری ما با استرس محدود است، مثل زمانی که ایام امتحانات را پیش رو داریم؛ از سوی دیگر، گاهی به‌مدت بیشتری ادامه پیدا می‌کند، مثل زمانی که از عزیزی در بستر بیماری مراقبت می‌کنیم. استرس گاهی می‌تواند انگیزه بخش باشد و باعث شود که در شرایطی بخصوص، خود را از لحاظ ذهنی و جسمی برای سربلند بیرون‌آمدن از آن آماده کنیم؛ اما اگر مزمن شود و تداوم پیدا کند، سیستم ایمنی بدن را تحت‌تأثیر قرار خواهد داد. اما استرس چه تاثیری بر سیستم ایمنی بدن دارد و چگونه کارایی آن را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد؟ در ادامه مطلب جوابی برای این سؤال خواهیم یافت. اطلاعات تکمیلی هم در بخش‌های دیگر مطلب ذکر شده‌اند. همراه ما باشید.
استرس چه تاثیری بر سیستم ایمنی بدن دارد و چگونه خطر ابتلا به بیماری‌ها را بیشتر می‌کند؟
وقتی رویداد یا واقعه‌ای در زندگی رخ می‌دهد که توانایی کنارآمدن با آن را در خود نبینیم، دچار استرس می‌شویم. در چنین شرایطی است که بدن میزان قابل‌توجهی از هورمون استرس، کورتیزول، را ترشح می‌کند. ترشح مقطعی کورتیزول از کارکردهای معمول بدن انسان است و مزایایی چون کاهش التهاب دارد. اما به‌مرورزمان و در بلندمدت، امکان وابسته‌شدن بدن به میزان قابل‌توجهی از این هورمون در خون وجود دارد. این اتفاق درنهایت تأثیر معکوس دارد و نه‌تنها به محدودکردن التهاب کمکی نمی‌کند، که به آن دامن می‌زند.
جواب برخی متخصصان به این سؤال که استرس چه تاثیری بر سیستم ایمنی بدن دارد کمی نگران‌کننده است؛ آنها استرس را عامل ۹۰ درصد بیماری ها و اختلال‌ها اعم از سرطان و نارسایی قلبی می‌دانند. فعال‌شدن برخی واکنش‌های شیمیایی به‌واسطهٔ استرس و افزایش سطح کورتیزول، به‌باور آنها، بدن را به شیوه‌های گوناگون تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. در ادامه به برخی از این تأثیرات اشاره می‌کنیم:
- کاهش تعداد گلبول‌های سفید و سلول‌های کشنده طبیعی (natural killer cells/ NK: سلول‌های بخصوصی که تومورهای سرطانی را از بین می‌برند)؛
- رشد و گسترش بیشتر تومورها در بدن؛
- بالارفتن میزان عفونت‌های بدن و آسیب‌های بافتی.
دیگر تاثیر استرس بر سیستم ایمنی بدن کاهش سطح لنفوسیت‌ها (lamphocytes) است: نوعی از گلبول‌های سفید خون که از بدن در برابر عفونت‌ها محافظت می‌کنند. هرچه سطح لنفوسیت‌ها در بدن کاهش پیدا کند، بدنمان در برابر ویروس‌هایی نظیر سرماخوردگی و تبخال آسیب‌پذیرتر میشود.
استرس شدید همچنین می‌تواند به اختلال‌هایی نظیر افسردگی و اضطراب منجر شود: اختلال‌هایی که خود به‌تنهایی نقش بسزایی در بروز التهاب دارند. وقتی بدن در بلندمدت و به‌طور مداوم درگیر التهاب‌ها میشود، سیستم ایمنی بدن ورای ظرفیتش فعالیت می‌کند، به‌مرورزمان ضعیف و ضعیف‌تر میشود، و درنهایت دیگر آن‌طور که بایدوشاید قادر به محافظت از ما در برابر بیماری‌ها نخواهد بود.
تأثیر جانبی استرس بر سیستم ایمنی بدن
دیگر تاثیر استرس بر سیستم ایمنی بدن مثل مواردی که بالا به آنها اشاره شد، مستقیم نیست. زمانی که دچار استرس می‌شویم، احتمال روی‌آوردن به رفتارهای ناسالم بیشتر میشود: کارهایی نظیر استعمال دخانیات/ مواد مخدر، مصرف نوشیدنی‌های الکلی، تغذیه نامناسب به‌خاطر کمبود وقت، کاهش فعالیت‌های ورزشی به همین علت و کمبود خواب. این رفتارها سلامت عمومی بدن را تهدید می‌کنند و با ضعیف‌کردن سیستم ایمنی بدن، ابتلا به طیف وسیعی از بیماری‌ها و اختلال‌ها را محتمل می‌کنند.
استرس احتمال ابتلا به چه بیماری‌هایی را بیشتر می‌کند؟
در ادامه، بیماری‌هایی را بررسی خواهیم کرد که استرس مزمن می‌تواند منجر به بروزشان شود.
استرس و اختلال دستگاه گوارش
استرس بر هضم یا گوارش مواد خوراکی تأثیر بازدارنده دارد. وقتی بدن به شرایط طبیعی برمی‌گردد و استرس از بین می‌رود، فعالیت دستگاه گوارش و به‌دنبال آن، میزان هضم مواد خوراکی بیشتر میشود؛ به این صورت، دستگاه گوارش در بازه‌ای کمتر از حد معمول فعالیت می‌کند و در بازه‌ای دیگر، بیش از حد. این فعالیت غیرمعمولی سلامت دستگاه گوارش را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد و درنهایت سبب بروز زخم معده میشود.
استرس و اختلال دستگاه گردش خون
استرس همچنین با بالابردن ضربان قلب، فشار واردشده بر دستگاه گردش خون را بیشتر می‌کند که می‌تواند پیامدهایی داشته باشد.
تأثیر دیگر استرس بر سیستم ایمنی بدن بالابردن فشار خون است.
فشار خون بالا (پرفشاری خون/ hypertension: بالارفتن فشارخون و تداوم این وضعیت طی چند هفته متوالی) خطر ابتلا به بیماری عروق کرونر قلب (coronary heart disease/ CHD) را به‌طور قابل‌ملاحظه‌ای افزایش می‌دهد. عوارض جانبی استرس (رفتارهایی مثل خوردن بیش از حد نمک، قهوه یا مصرف نوشیدنی‌های الکلی) هم در افزایش خطر ابتلا به این بیماری نقش دارند.
تأثیر استرس بر بالارفتن سطح کلسترول خون
استرس همچنین می‌تواند باعث بالارفتن سطح کلسترول خون شود. این اتفاق با منتشرشدن اسیدهای چرب آزاد (free fatty acids) و از طریق فعالیت‌های آدرنالین و نورآدرنالین رخ می‌دهد. در چنین شرایطی، ذرات کلسترول به یکدیگر می‌چسبند، در خون و نیز دیواره‌های سرخ‌رگ‌ها لخته ایجاد می‌کنند و باعث انسداد آنها می‌شوند.
بالارفتن ضربان قلب هم که پیش‌تر توضیح داده شد به افزایش توده‌های کلسترول در دیواره‌های سرخ‌رگ‌ها دامن می‌زند. فشارخون بالا زخم‌هایی در دیواره‌های سرخ‌رگ‌ها ایجاد می‌کند که به محل انباشت توده‌های کلسترول تبدیل می‌شوند.
استرس چه تاثیری بر سیستم ایمنی بدن دارد؟ سایر بیماری‌های رایج ناشی از استرس
در ادامه، سایر بیماری‌های رایجی را معرفی می‌کنیم که استرس بلندمدت و مداوم نقش بسزایی در بروزشان دارد. پیش‌تر هم اشاره شد که استرس شدید به التهاب مزمن منجر میشود و در چنین شرایطی است که بسیاری از بیماری‌های مرتبط با سیستم ایمنی بدن مجال پیشروی پیدا می‌کنند، بیماری‌هایی مانند:
- آرتروز؛
- فیبرومیالژی (fibromyalgia)؛
- لوپوس؛
- پسوریازیس (psoriasis/ صدفک)؛
- التهاب روده.
بیماری های قلبی ـ عروقی (مثل بالارفتن ضربان قلب که پیش‌تر توضیح دادیم)، دیابت نوع ۲، انواع سرطان و زوال عقل از دیگر پیامدهای استرس مداوم در بلندمدت هستند.
به خاطر داشته باشید که در درجه اول، تاثیر استرس بر سیستم ایمنی بدن است که راه را برای بروز بیماری‌های معرفی‌شده هموار می‌کند؛ به بیان دیگر، سیستم ایمنی بدن تحت‌تأثیر استرسِ مداوم ضعیف میشود و بیماری‌های مختلف راحت‌تر بدن را درگیر می‌کنند.
آزمایش کیکلت گلیسر و همکارانش درباره تاثیر استرس بر سیستم ایمنی بدن
در ادامه، یکی از آزمایش‌های معروف درباره تاثیر استرس بر سیستم ایمنی بدن را بررسی می‌کنیم و یافته‌های محققان آن را در اختیارتان می‌گذاریم. کیکلت گلیسر (Kiecolt-Glaser)، استاد دانشگاه و روان‌شناس معروف آمریکایی، به‌همراه تعدادی از همکارانش در سال ۱۹۸۴ این آزمایش را انجام داد.
هدف از انجام این آزمایش
هدف از این آزمایش، بررسی این نکته بود که آیا استرس ناشی از آزمون‌های مهم، تأثیری بر کارکرد سیستم ایمنی بدن دانشجویان دارد یا خیر.
روند انجام آزمایش
محققان برای انجام این آزمایش به سراغ ۷۵ دانشجوی سال‌اولی پزشکی (۴۹ آقا و ۲۶ خانم) رفتند که تنها یک ماه تا فرارسیدن آزمون پایان‌ترمشان فرصت داشتند. در دو بازه زمانی مختلف از آنها نمونه خون گرفتند: بازه زمانی اول یک ماه پیش از فرارسیدن امتحان بود (که دانشجویان در آن استرس نسبتا کمی داشتند) و بازه زمانی دیگر در موعد برگزاری آزمون نهایی بود (استرس شدید).
به‌منظور ارزیابی چگونگی کارایی سیستم ایمنی بدن دانشجویان، میزان فعالیت سلول‌های لنفوسیت تی (T cells) اندازه‌گیری شد. همچنین پرسش‌نامه‌هایی برای ارزیابی متغیرهای روان‌شناختی (استرس رویدادهای زندگی، تنهایی و…) در اختیار دانشجویان قرار گرفت که باید پر می‌کردند.
یافته‌های آزمایش
بر اساس بررسی‌های صورت‌گرفته در این آزمایش مشخص شد که نمونه خون گروه اول (خونی که یک ماه قبل از برگزاری آزمون نهایی گرفته شده بود)، در مقایسه با گروه دیگر که در موعد برگزاری آزمون نمونه‌برداری شده بود، حاوی سلول‌های لنفوسیت تیِ بیشتری بود.
پرسش‌نامه‌هایی هم که در هر دو بازه زمانی در اختیار دانشجویان قرار گرفته بود، بررسی شد. نظریه‌هایی وجود دارند که بر ارتباط میان افزایش استرس با احساس تنهایی و دیگر علائم روان‌شناختی تأکید دارند. هدف از ارائه پرسش‌نامه‌ها بررسی چگونگی این علائم بود.
کیکلت گلیسر و همکارانش با بررسی‌های صورت‌گرفته (پرسش‌نامه‌ها و آزمایش خون) متوجه این موضوع شدند که پاسخ‌های سیستم ایمنی بدن دو دسته از دانشجویان، در مقایسه با دیگران، به‌طور برجسته‌ای ضعیف‌تر بود:
- دانشجویانی که بیش از دیگران احساس تنهایی می‌کردند؛
- دانشجویانی که با رویدادهای استرس‌زای زندگی سروکار داشتند و علائمی روان‌شناختی نظیر افسردگی و اضطراب داشتند.
نتیجه‌گیری آزمایش
استرس ناشی از آزمون‌های نهایی، کارایی سیستم ایمنی بدن دانشجویان را کاهش داده بود.
ارزیابی نهایی آزمایش
اگر صرفا آزمایش کیکلت گلیسر و همکارانش را مدنظر داشته باشیم، دادن پاسخ قطعی به این سؤال که استرس چه تاثیری بر سیستم ایمنی بدن دارد؟ کمی دشوار میشود. آیا استرس است که در درجه اول سبب بروز بیماری میشود یا آنکه وقتی دچار بیماری می‌شویم، استرس تشدید میشود؟
همچنین در بسیاری از آزمایش‌های این‌چنینی، صحبت از عوامل دیگری به میان نمی‌آید که زندگی افراد را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند. مصرف مواد مخدر، نوشیدنی‌های الکلی، کافئین، نیکوتین، مختل‌شدن سلامتی عمومی، تغذیه، فعالیت‌های ورزشی، چگونگی خواب، اثر سن‌وسال و داروهای مصرفی، ازجمله عوامل مهمی هستند که معمولا در چنین آزمایش‌هایی از توجه به آنها غافل می‌مانند.
راهکارهای مناسب برای کاهش استرس
هراندازه هم که نتایج و یافته‌های آزمایش‌هایی نظیر آنچه توضیح داده‌شد قطعی و مسلم نباشد، نمی‌توان تاثیر استرس بر سیستم ایمنی بدن و نقش مخرب آن را انکار کرد. اما این پایان ماجرا نیست. مثل هر بیماری، اختلال و عارضه دیگری، راهکارهای مختلفی برای مقابله با استرس در اختیار داریم: راهکارهایی که نه‌تنها برای مدتی ذهنمان را از دغدغه‌ها و مشکلات روزمره آزاد می‌کنند، که از تأثیر مخرب استرس بر سیستم ایمنی بدن هم کم می‌کنند. در ادامه راهکارهایی را معرفی می‌کنیم که با استفاده از آنها می‌توان استرس را کاهش داد.
مدیتیشن (ذهن‌آگاهی)
به‌منظور کاهش استرس می‌توانیم بازه‌های زمانی ۱۰ تا ۱۵دقیقه‌ای را (۳ یا ۴ روز در هفته) به تمرین‌های مدیتیشن اختصاص دهیم. این تمرین‌ها به کاهش سطح هورمون کورتیزول و کاهش التهاب کمک می‌کنند.
همچنین آزمایش‌ها نشان می‌دهند که تمرین‌های مدیتیشن به پیشگیری از تجزیه‌شدن/ فروپاشی کروموزوم‌های بدن کمک می‌کند، اتفاقی که باعث پیری زودرس و بروز سرطان میشود.
یوگا
حرکات یوگا هم برای کاهش استرس کارآمد هستند؛ به‌علاوه، موجب آرامش بیشتر سیستم عصبی و کاهش التهاب هم می‌شوند. تنفس عمیق مقاومت بدن در برابر عفونت‌ها را بیشتر می‌کند. حالت‌های معکوس (inverted poses/ سروته‌کردن بدن) رایج در تمرین‌های یوگا هم نقش مؤثری در بهبود جریان سیالات سیستم لنفاوی دارند که به دفع سموم از بدن کمک می‌کند.
مثبت‌اندیشی
بنابه برخی شواهد، کسانی که واقعا باور دارند حالشان بهتر میشود و امیدوار و مثبت‌اندیش هستند، در مقایسه با کسانی که علائم جسمانی مشابهی دارند اما از لحاظ ذهنی خود را باخته‌اند و منفی فکر می‌کنند، وضعیت سلامتی بهتری خواهند داشت.
همچنین بنابه نتایج برخی آزمایش‌های صورت‌گرفته، حالات و افکار منفی نظیر اضطراب و خصومت (جامعه‌ستیزی، خودستیزی) کارایی سیستم ایمنی بدن را کمتر می‌کنند.
بهبود عادات رفتاری
اگر بتوانیم برخی عادات بد و منفی را که به استرس دامن می‌زنند، با عادات خوب جایگزین کنیم، به‌مرورزمان، در مواجهه با رویدادهای استرس‌زای زندگی واکنش بهتری از خود نشان خواهیم داد.
حمایت دیگران و داشتن ارتباط مناسب با جامعه
به‌باور برخی محققان، کسانی که از حمایت دیگران در جامعه برخوردار هستند، وضعیت سلامت عمومی‌شان بهتر است و در برابر عفونت‌ها و بیماری‌ها مقاومت بیشتری دارند.
به خاطر داشته باشید که در موقعیت‌های بغرنج و بحرانی زندگی، استرس به کمک‌مان می‌آید و از ما محافظت می‌کند؛ بنابراین نباید فقط به نیمه خالی لیوان نگاه کنیم. آنچه به سلامتی ما خدشه وارد می‌کند و باید برای مقابله با آن به‌فکر استفاده از راهکارهای معرفی‌شده باشیم، استرس مزمن و مداوم است.
جمع‌بندی
سرنخ کلیدی در یافتن جواب این سؤال که استرس چه تاثیری بر سیستم ایمنی بدن دارد؟ ضعف سیستم ایمنی بدن در پی استرس مداوم و مزمن، و هموارشدن مسیر برای پیشروی بیماری‌ها و اختلال‌های مختلف است. بالارفتن ضربان قلب و افزایش فشارخون، کاهش تعداد گلبول‌های سفید خون و التهاب ناشی از استرس، ازجمله مهم‌ترین عوامل ضعف سیستم ایمنی بدن هستند. استرس مداوم و مزمن هم مثل هر عارضه و عادت منفی دیگری با اتخاذ تدابیر مناسب قابل‌کنترل خواهد بود. مدیتیشن، یوگا و مثبت اندیشی ازجمله راهکارهای مناسب برای کنترل استرس هستند که با افزودن آنها به عادات روزمره می‌توان تأثیر مخرب استرس بر سیستم ایمنی بدن را کنترل کرد.
لطفا اگر تجربه یا نظری درباره موضوع مطلب دارید، با ما و خوانندگان به اشتراک بگذارید. همچنین اگر اطلاعات بیشتری درباره تاثیر استرس بر سیستم ایمنی بدن دارید یا راهکار دیگری به‌منظور کنترل اثر آن به‌ذهنتان می‌رسد، حتما مطرح کنید.
برگرفته از : health
جدیترین دیدگاهها