تنبیه مثبت چیست و چه تاثیری بر یادگیری و تربیت دارد؟

تنبیه مثبت مفهومی است که در نظریه شرطی شدن فعال از بی‌.اف. اسکینر به کار رفته‌است. روند تنبیه مثبت دقیقا چگونه تاثیر خود را می‌گذارد؟ هدف از هر نوع مجازات یا تنبیهی کاهش رفتار بد است. در صورت تنبیه مثبت، این امر مستلزم ارائه نتیجه یا رویداد نامطلوب به دنبال یک رفتار نامطلوب است.

به عبارت دیگر، هنگامی که سوژه یک عمل ناخواسته و نامطلوب را انجام می‌دهد، نوعی نتیجه منفی به طور هدفمند اعمال می‌شود. بنابراین اگر در حال آموزش سگ‌تان هستید تا از جویدن دمپایی مورد علاقه‌اش دست بکشد، ممکن است هر بار که او را گرفتید به خاطر جویدن کفش‌تان سرزنش‌اش کنید. از آن‌جایی که سگ رفتاری ناخواسته (جویدن کفش‌های شما) انجام داده‌است، شما پیامد بدی را برای او اعمال کردید (سگ را به صورت کلامی سرزنش کردید).

به یاد نگه داشتن مفهوم تنبیه مثبت می‌تواند دشوار باشد، به خصوص که به نظر می‌رسد که دو بخش عبارت با هم مغایرت دارد. چگونه مجازات می‌تواند مثبت باشد؟ ساده‌ترین راه برای به یاد آوردن این مفهوم این است که توجه داشته باشید که این عبارت محرکی است که به اوضاع افزوده می‌شود.

حتما بخوانید: ۲۹ مهارتی که باید در سنین مختلف به کودکان یاد بدهید.

مثال‌ها

شاید با دیدن نمونه‌هایی از تنبیه مثبت در زندگی روزانه‌تان شگفت زده شوید. مثلا:

– شما کلاه بیس بال مورد علاقه‌تان را در کلاس می‌پوشید اما به دلیل نقض قوانین لباس مدرسه توسط معلم‌تان مورد توبیخ قرار می‌گیرید.

– به این دلیل که صبح برای رفتن به سر کار دیرتان شده، در یک منطقه که مدرسه وجود دارد، با سرعت بیش‌تر از حد مجاز رانندگی می‌کنید. در نتیجه، پلیس متوقف‌تان می‌کند و جریمه می‌شوید.

– تلفن همراه‌تان وسط سخنرانی کلاس زنگ می‌زند، و شما به دلیل اینکه تلفن‌تان را قبل از کلاس خاموش نکرده‌اید، از سوی معلم‌تان سرزنش می‌شوید.

آیا می‌توانید نمونه‌هایی از تنبیه مثبت را شناسایی کنید؟ معلمی که به خاطر زیر پا گذاشتن قوانین لباس شما را توبیخ کرده، مأموری که سریعا شما را جریمه کرده و معلمی که برای خاموش نکردن تلفن همراه‌تان شما را سرزنش می‌کند، همگی کار درستی انجام می‌دهند. آ‌ن‌ها نمایانگر محرک‌هایی هستند که به منظور کاهش رفتاری که ممکن است در مرحله بعد رخ بدهند، انجام می‌شوند.

در تمام مثال‌های بالا تنبیه مثبت عمداً توسط شخص دیگری انجام می‌شود. با این حال، تنبیه مثبت همچنین می‌تواند به عنوان نتیجه‌ی طبیعی یک رفتار اتفاق بیفتد. دست زدن به اجاق گاز داغ یا یک جسم تیز می‌تواند باعث صدمات دردناکی شود که به عنوان پیامد طبیعیِ رفتارها محسوب می‌شوند. از آن‌جایی که نتیجه رفتار منفی خودتان را تجربه کرده‌اید، در آینده کم‌تر احتمال دارد که دوباره به آن اقدامات دست بزنید.

حتما بخوانید: ۳ نکته درباره قانون اثر در روانشناسی یادگیری ثرندایک

پشت دستی خوردن به عنوان تنبیه مثبت

در حالی که تنبیه مثبت می‌تواند در برخی شرایط مؤثر باشد، اما بی‌.اف. اسکینر خاطرنشان کرد: استفاده از آن باید در برابر هر گونه اثرات منفی احتمالی اندازه‌گیری شود. یکی از مشهورترین نمونه‌های تنبیه مثبت، بسیار آرام پشت دست یا باسن کودکان زدن است. طبق یک نظرسنجی، ۷۲٪ از بزرگسالان اظهار داشتند که «پشت دستی زدن به کودک مشکلی ندارد.»

برخی از محققان اظهار داشته‌اند که پشت دستی (یا پشت باسن کودک زدن) به صورت خیلی آرام و گاه گاه اشکالی ندارد، به ویژه هنگامی که همراه با سایر انواع روش‌های تربیتی استفاده می‌شود. با این حال، در یک متاآنالیز وسیع از تحقیقاتی که پیش‌تر صورت گرفته بودند، روانشناس الیزابت گرشاف دریافت که تندخویی با ضعیف شدن روابطِ والدین و فرزندان و همچنین با افزایش رفتارهای ضد اجتماعی، بزهکاری و پرخاشگری همراه است. مطالعات جدید دیگری که انواع مختلفی از متغیرهای تاثیرگذار را کنترل کرده‌اند نیز نتایج مشابهی یافتند.

در حالی که تنبیه مثبت کاربردهای خودش را دارد، بسیاری از متخصصان بر این باورند که سایر روش‌های تنبیهی نیز غالبا برای تغییر رفتارها در کوتاه مدت و بلند مدت مؤثر هستند. شاید مهم‌تر از همه، بسیاری از این روش‌ها بدون عواقب منفی بالقوه‌ی تنبیه مثبت حاصل می‌شوند.

برگرفته از: verywellmind